ALLEA: kleine uitgevers en jonge onderzoekers gehinderd door Open Access
Het ‘Hybrid Gold Open Access System’ leidt tot grotere ongelijkheid in de onderzoekssector, aldus de European Federation of Academies of Sciences and Humanities (ALLEA). Dit systeem vereist van de instelling van de onderzoeker dat zij publicatiekosten (article processing charges, APC’s) betalen. Om kosten te besparen worden er ‘publish and read' overeenkomsten gesloten tussen bibliotheekconsortia en commerciële uitgevers. Onderzoekers vermijden publicatiekosten door te schrijven voor deze uitgevers, waarmee de marktpositie van deze uitgevers wordt versterkt. Dit is ten nadele van kleine uitgevers en onderzoekers die niet aangesloten zijn bij instellingen die dergelijke overeenkomsten kunnen sluiten. Ook beginnende onderzoekers en onderzoekers uit het bedrijfsleven lijden hieronder. In het bijzonder vergroot het de kloof tussen onderzoekers uit welvarende landen en uit minder welvarende landen, stelt ALLEA. Daarnaast krijgen goed gefinancierde onderzoeksgebieden hierdoor de overhand ten opzichte van onderzoeksgebieden met minder budget, zoals de geesteswetenschappentak. Totdat er eerlijkere alternatieven beschikbaar zijn, pleit ALLEA daarom voor een tweesporenbeleid, bestaande uit zowel Open Access publicaties als publicaties waarvoor een abonnement vereist is. De Europese koepel benoemt specifiek het “subscribe to open” alternatief, zoals het publicatieplatform Open Research Europe.
EUA tegen hybride journals
Ook de European University Association (EUA) waarschuwt voor ongelijkheid in het huidige Open Access systeem. Net als ALLEA roept EUA universiteiten op hybride Open Access tijdschriften te vermijden. Universiteiten hebben het risico een dubbele rekening te betalen via de hybride route: ze betalen abonnementskosten én publicatiekosten. In haar geüpdatete Open Access checklist raadt EUA instellingen en bibliotheken aan APC-kosten te monitoren, en rapportering hiervan te centraliseren. Daarnaast zouden consortia ook kleinere uitgevers moeten ondersteunen om een divers publicatieaanbod te kunnen waarborgen.
Context
Aangezien publicaties met Open Access gratis beschikbaar moeten zijn voor lezers, blijft de vraag hoe deze publicaties bekostigt moeten worden. In Europa wordt veelal het model gebruik gemaakt van ‘Hybrid Gold Open Access System’: een publicatie wordt gepubliceerd in een tijdschrift/op een publicatieplatform dat normaal gesproken niet open toegang verleend. De auteur of zijn/haar instelling betaalt publicatiekosten om het artikel Open Access te publiceren. Dit hybride systeem hebben uitgevers ontworpen als reactie op Plan S, het initiatief dat ernaar streeft onderzoekspublicaties Open Access te maken. De principes van Plan S zijn sinds 1 januari 2021 een verplicht criterium voor onderzoek gefinancierd door publieke financiers, zoals NWO en de Europese Commissie. Op dit moment werken de initiatiefnemers van Plan S, cOAlition S, ook toe naar volledige Open Access van academische boeken en onderdelen daarvan. In 2015 publiceerde EUA haar eerste Open Access roadmap en heeft deze nu de nodige update gegeven.
