Meer aandacht voor widening
De Commissie wil in de nieuwe programmaperiode een stapje extra zetten om de innovatiekloof binnen Europa te verkleinen. Die kloof gaat over grote verschillen in onderzoek- en innovatieprestaties tussen lidstaten en regio’s in de EU en vormt een structureel probleem voor de Europese kennisbasis en concurrentievermogen. De Commissie weet zich gewapend met een flink hoger budget (3,3% van het totaalbudget van Horizon Europe) voor het horizontale programma Spreading Excellence and Widening Participation (kortweg: widening). Dit geld, een verdriedubbeling ten opzichte van de 816 miljoen euro die de Commissie in het huidige programma kan besteden, is grotendeels bestemd voor de deelnemers uit de widening-landen[1]: zij die zich aan de verkeerde zijde van de kloof bevinden. Maar de Commissie kan het niet alleen, zij spoort lidstaten en regio’s aan om ook zelf meer actie te ondernemen en structurele beleidshervormingen te implementeren. In dit verdiepende artikel kijkt Neth-ER naar de nieuwe doelen die de Commissie zich stelt, de acties die de Commissie voorstelt in het kader van de Mededeling over de Europese Onderzoeksruimte (ERA), en verbetering van bestaande instrumenten en nieuwe acties in Horizon Europe.
Widening 2.0: Excellentie & inclusie
Excellentie & inclusie zijn volgens Mariya Gabriel, Europees commissaris voor Innovatie, Onderzoek, Cultuur, Onderwijs en Jeugd, twee kanten van dezelfde medaille. Dit zei ze tijdens een speech op de Research & Innovation Days. Beide aspecten gaan over de talenten binnen Europa en de capaciteit van lidstaten om van Europa een wereldleider te maken op wetenschappelijk gebied. Excellentie staat centraal voor Gabriel, maar het verschaffen van toegang tot die excellentie aan onderzoekers en innovatoren door middel van samenwerking is voor haar minstens even belangrijk. Ook is er meer werk nodig buiten het Kaderprogramma. De lage deelname van widening-landen is volgens Gabriel een symptoom van de innovatiekloof, maar niet de oorzaak.
Oplossingen in handen van lidstaten
Gabriel zet stevig in op de beleidsdoelen voor het verkorten van de innovatiekloof in Europa. Zij noemt het zelfs een overkoepelende “Widening 2.0”-strategie. De Commissie wil graag duidelijk maken dat het grootste deel van de oplossingen in de handen van de lidstaten zelf ligt en legt daar in de ERA-mededeling ook meer nadruk op. De lidstaten zullen zelf structurele hervormingen en transformatieprocessen moeten starten en de Commissie betoogt in de ERA-Mededeling dat lidstaten die achterlopen, de komende vijf jaar hun investeringen in onderzoek & innovatie (O&I) met 50% moeten verhogen. Overigens worden ook de andere lidstaten (opnieuw) opgeroepen zich te conformeren aan de doelstelling om 3% van het bruto binnenlandse product in O&I te investeren; Nederland zelf heeft ook nog werk te verrichten. Daarnaast spreekt zij de hoop uit dat goed presterende kennisinstellingen hun deuren verder openzetten en, met het instrumentarium dat Horizon Europe biedt, meer samenwerking met instellingen in widening-landen aangaan.
Meer toegang tot excellentie
De oproep om meer te investeren is onderdeel van de bredere doelstelling om de toegang tot excellentie te bevorderen. In de Mededeling voor de ERA worden meerdere initiatieven voorgesteld. Zo initieert de Commissie ‘ERA4You’ om de toegang tot excellentie voor onderzoekers en instellingen uit widening-landen te bevorderen en onderzoekers beter te integreren in slimme specialisatiestrategieën. Verder zal het initiatief structurele samenwerking tussen het bedrijfsleven en academici bevorderen, bijvoorbeeld door mobiliteitsregelingen met bedrijven. Naast dit initiatief wordt er in de ERA-mededeling gerefereerd aan de op te richten Technical Support Facility die lidstaten ondersteuning gaat bieden bij de ontwikkeling van O&I-beleid. Dit staat los van de Policy Support Facility, die in het nieuwe programma overigens ook naar een hoger politiek niveau wordt getild om meer ambitieuze hervormingen te implementeren.
Synergie: meer dan een mooi woord
Uiteraard kunnen de gestelde doelen voor het adresseren van de innovatiekloof enkel gehaald worden als alle mogelijke synergieën worden opgezocht. Gabriel wijst erop dat dit mooie woord in de nieuwe programmaperiode écht moeten worden geoperationaliseerd en geïmplementeerd. Zo krijgen regio’s de ruimte om maximaal 5% van de gelden die zij uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Europees Sociaal Fonds (ESF+) ontvangen, vrijwillig naar Horizon Europe over te hevelen, indien dit bijdraagt aan de doelstellingen van het EFRO of ESF-programma in die lidstaat. Zo zouden bijvoorbeeld Horizon-projecten die een Seal of Excellence-label ontvingen zonder meldplicht van staatssteun geld kunnen ontvangen uit de structuurfondsen. Ook partnerschappen in Horizon Europe kunnen in de toekomst cofinanciering ontvangen uit de regionale fondsen.
Opstapje tot meer deelname Horizon Europe
Ook binnen Horizon Europe zelf wil de Commissie een nieuwe impuls geven. Met de verhoging van het budget voor het widening-deel van Horizon Europe wil zij de deelname van widening-landen aan andere onderdelen binnen het programma vergroten, bijvoorbeeld door een Hop-On instrument te herintroduceren. Dit instrument gaat instellingen uit widening-landen ondersteunen om bij al geselecteerde Horizon-projecten aan te sluiten. Ook krijgen instellingen en onderzoekers meer ondersteuning, bijvoorbeeld door het National Contact Point-netwerk te versterken en projectvoorstellen voorafgaand te toetsen. Daarnaast heeft een nieuw Europees Excellentie-initiatief tot doel de O&I-excellentie in widening-landen te verbeteren door het ondersteunen van O&I-managementtrainingen en het versterken van innovatiesystemen. Een deel van dat initiatief zal ook gelinkt worden aan het Europese Universiteiten-initiatief en moet hogeronderwijsinstellingen die nog niet excellent zijn helpen dat wel te worden. Een ander nieuw initiatief onder het widening-programma zijn de Excellence Hubs, die zich gaan richten op de ontwikkeling van onderzoek & innovatie-ecosystemen voor beloftevolle onderzoeksdomeinen.
Verbeteringen voor bestaande instrumenten
Dan hebben we het nog niet gehad over de widening-instrumenten die er al waren en die in Horizon Europe worden voortgezet. De Commissie maakt samenwerking binnen het instrument Twinning aantrekkelijker voor partners uit niet-widening landen door geld beschikbaar te stellen voor gezamenlijke onderzoeksactiviteiten. In de evaluatie van Teaming hoeven onderdelen met cofinaciering uit nationale fondsen of EFRO niet meer apart te worden geëvalueerd. De financieringsorganisatie COST (European Cooperation in Science and Technology) zal in Horizon Europe voor de volle 100% onder het widening-programma vallen en 50% van haar budget is bestemd voor widening-landen, zodat nóg meer onderzoekers toegang krijgen tot internationale netwerken. Ook binnen de ERA Chairs wordt geld voor onderzoek mogelijk gemaakt en meer nadruk gelegd op het verbeteren van het onderzoeksmanagement van de deelnemende instelling.
Gaan deze maatregelen de kloof verkleinen?
Al met al een breed pakket aan maatregelen dat de Commissie wil inzetten om de Europese innovatiekloof te verkorten. Zij merkt echter ook op dat een groot deel van de oplossing bij de lidstaten zelf ligt en hun bereidwilligheid te investeren. In dat opzicht is het teleurstellend dat juist de lidstaten afgelopen juli besloten dat onderontwikkelde en transitieregio’s binnen de Europese structuurfondsen minder geld aan innovatie hoeven toe te wijzen in vergelijking met het eerdere voorstel van de Commissie én de vorige programmaperiode. Het is nog de vraag welke plaats O&I zal krijgen in de herstel- en veerkrachtplannen die de lidstaten opstellen om aanspraak te maken op gelden uit het herstelfonds. Die moeten in ieder geval ten minste 20% digitaal en 37% groen zijn. En deze nationale investerings- en hervormingsagenda’s moeten aansluiten bij de landenspecifieke aanbevelingen uit het Europees semester. In 2019 en 2020 kregen veel lidstaten zoals Nederland, maar ook alle widening-landen, daarin te horen dat zij meer moeten investeren in O&I. Nu maar hopen dat de lidstaten dit dringende advies ter harte zullen nemen.
Nederlands kennisveld hecht waarde aan dichten kloof
In een position paper dat Neth-ER in mei 2020 uitbracht over de aankomende Mededeling voor de vernieuwde ERA riep zij op tot meer samenwerking tussen lidstaten om de innovatiekloof te verkleinen. Het thema blijft ook onder de nieuwe Europese programma’s een belangrijk aandachtspunt voor de leden van Neth-ER. Neth-ER heeft in haar activiteitenplan voor 2021 activiteiten opgenomen om de discussie over het onderwerp te voeren.
Context
Momenteel zijn er nog grote verschillen in onderzoek- en innovatieprestaties tussen de EU-landen. Om de deelname van instellingen in landen met minder O&I-capaciteit te verbeteren werd in Horizon 2020 het Spreading Excellence and Widening Participation-programma geïntroduceerd. Horizon Europe zal het programma voortzetten met flink meer budget ten opzichte van Horizon 2020. Afgaande op het politieke akkoord tussen het EP en de Raad over het MFK, zou het betekenen dat er binnen het programma 2,63 miljard euro te besteden zou zijn. De Commissie is momenteel druk bezig met het voorbereiden van de implementatie van Horizon Europe en het vormgeven van de werkprogramma’s.
[1] De EU-lidstaten die momenteel in aanmerking komen voor het horizontale H2020-programma Spreading Excellence and Widening Participation zijn Bulgarije, Kroatië, Cyprus, Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Polen, Portugal, Roemenië, Slowakije en Slovenië. In Horizon Europe zal Luxemburg uit dit rijtjeverdwijnen en worden Griekenland en de ultraperifere regio's van de EU toegevoegd aan het rijtje.
