Het Europees Parlement wil regels voor kunstmatige intelligentie om innovatie in goede banen te leiden en het vertrouwen onder de bevolking te vergroten. Als de Commissie de voorstellen voor een ethisch kader, aansprakelijkheid en intellectueel eigendom overneemt, zal dat verstrekkende gevolgen hebben voor het gebruik van AI in Europa. Voor onderzoekers is het beeld niet louter positief, want uit de voorstellen spreekt tegelijkertijd vertrouwen en argwaan.

EP stelt regels kunstmatige intelligentie voor

Drie resoluties over AI

Het Europees Parlement vraagt om Europese regels over kunstmatige intelligentie (AI). De volksvertegenwoordigers vrezen dat innovatie en Europa’s positie als kenniscontinent in het gedrang komen als de bevolking het vertrouwen in de nieuwe technologie verliest, zo bleek tijdens de plenaire vergadering van het Parlement in oktober. Om dat te voorkomen, schetst het Parlement in drie resoluties hoe Europese regels op het gebied van ethiek, aansprakelijkheid en intellectueel eigendom eruit zouden moeten zien. Omdat het Parlement zelf geen wetgeving mag voorstellen, vragen de volksvertegenwoordigers de Commissie hun voorstellen mee te nemen in het pakket ‘Europe’s digital decade’ deze winter.

Mens centraal in ethisch kader

Het Parlement vraagt in de eerste plaats om een ethisch kader voor kunstmatige intelligentie. De resolutie ‘Framework of ethical aspects of artificial intelligence, robotics and related technologies’ beschrijft negen principes voor de ontwikkeling, toepassing en evaluatie van AI. Centraal staat daarin de mens, die altijd moet profiteren van AI-toepassingen. Eisen op het gebied van veiligheid, transparantie en rekenschap moeten garanderen dat AI altijd gecontroleerd kan worden. Het Parlement maakt zich met name zorgen om privacy en onbedoelde discriminatie in zelflerende algoritmes, wat het wil oplossen met een recht tot rectificatie.

Aansprakelijkheid voor schade

De overige resoluties gaan in op twee concrete vraagstukken. Het voorstel voor een ‘Civil liability regime for artificial intelligence’ schets een kader voor aansprakelijkheid. Wie kunstmatige intelligentie toepast of ontwikkelt, moet ook aansprakelijk gesteld kunnen worden, vindt het Parlement. Om de risico’s af te dekken zou iedere gebruiker van AI een aansprakelijkheidsverzekering moeten afsluiten, waaronder ook onderzoeksinstellingen die hun producten testen.

Wiens intellectueel eigendom

Het derde voorstel betreft het intellectueel eigendom van creaties of uitvindingen die met behulp van AI tot stand zijn gekomen. Het Parlement maakt daarbij een onderscheid tussen creaties bedacht door AI of door AI met menselijke hulp, zo blijkt uit de resolutie over ‘Intellectual property rights for the development of artificial intelligence technologies’. Die tweede categorie past prima binnen de huidige regelgeving, menen de Europarlementariërs. Maar de eerste groep levert problemen op, omdat AI op dit moment geen intellectueel eigendom kan bezitten. Het Parlement zegt niet aan wie het eigendom dan wel toebehoort, maar vraagt de Commissie om een voorstel uit te werken.

Regels een zegen of vloek voor onderzoekers?

Zijn onderzoekers gebaat bij de nieuwe regels? De Europarlementariërs constateren meermaals dat te strenge regels onderzoek en innovatie zouden kunnen hinderen, maar verbinden daar geen conclusies aan of leggen de verantwoordelijkheid voor de uitvoering bij het veld. Zo spreekt het Parlement de wens uit dat de aansprakelijkheidsverzekeringen voor onderzoekers niet te duur worden, maar laat in het midden hoe dit te bereiken. Ook in de ethische omgang met AI legt het Parlement de verantwoordelijkheid bij de onderzoeker om een oplossing te vinden met een verwijzing naar “responsible research and development”. De analyse dat Europese AI-capaciteiten investeringen vragen in onderzoek en opleiding, wordt helaas niet verbonden aan concrete bedragen of programma’s noch wie dat geld zou moeten verschaffen.

Vertrouwen en argwaan

Al met al is het beeld voor onderzoekers gemengd. Aan de ene kant worden onderzoekers vrijgelaten om naar eigen inzicht bewust te handelen volgens algemene principes. Aan de andere kant moeten ze voldoen aan strenge eisen op specifieke gebieden zonder enige indicatie hoe dat moet. Die tegenstrijdige combinatie van vertrouwen en argwaan schept alleen maar verwarring. Het is te hopen dat de Commissie de voorstellen deze winter nader zal uitwerken in de wetgeving over kunstmatige intelligentie.

Context

Digitalisering is één van de twee belangrijkste prioriteiten van de Commissie Von der Leyen, naast vergroening. In het voorjaar van 2020 presenteerde de Commissie een AI-strategie met aandacht voor excellentie en vertrouwen. Na een consultatie over de strategie, zal de Commissie in 2021 een verordening voorstellen als onderdeel van ‘Europe’s Digital Decade’, een pakket met doelen tot 2030. Daarnaast presenteerde een expertgroep aangesteld door de Commissie in 2019 ethische richtlijnen voor AI. Met haar resoluties probeert het Parlement de inhoud van de verordening alvast te sturen, aangezien het zelf geen wetsvoorstellen mag indienen.