Dossier: Horizon Europe (2021-2027)
Horizon Europe is het negende Kaderprogramma voor onderzoek en innovatie en de opvolger van Horizon 2020. Het programma beschikt in de periode 2021-2027 over 95,5 miljard euro voor de financiering van excellente wetenschap, uitdagingsgericht onderzoek en baanbrekende innovatie. Nieuwe accenten in het programma zijn onder meer missies, de European Innovation Council, een focus op Open Science en meer mogelijkheden voor niet-EU-landen.
Laatste ontwikkelingen
Lidstaten in de Raad trekken zich weinig aan van de Europese kennisambities: in 2025 snijden ze opnieuw in de Europese uitgaven voor onderwijs en onderzoek. Op Horizon Europe wil de Raad 400 miljoen euro beknibbelen, bovenop de bezuiniging die de Commissie al had voorgesteld. Neth-ER bekritiseert dit Raadsvoorstel voor de EU-begroting van 2025 en roept Europarlementariërs op om stelling te nemen tegen deze bezuinigingen.
De discussie rondom de opvolger van Horizon Europe wordt volop gevoerd. Hoe komt het nieuwe kaderprogramma (KP10) eruit te zien? Kandidaat-commissaris voor Start-ups, Onderzoek en Innovatie Ekatarina Zaharieva mag zich daar over gaan buigen. De opvolger van Horizon Europe zou geen onderzoek naar dual-use technologieën moeten financieren. Dat blijkt uit de resultaten van de publieke consultatie uitgezet door de Commissie. Verder belooft ook widening een belangrijk onderwerp te worden in de KP10-onderhandelingen. De vijftien widening-landen willen het budget voor widening in het volgende kaderprogramma verdubbelen. Dat schrijven ze in een brief aan de huidige en beoogde commissarissen voor onderzoek & innovatie. Europese universiteiten en onderzoeksinstellingen roepen op hun beurt op tot meer investeringen in de Marie Skłodowska-Curie Acties (MSCA). In een gezamenlijke verklaring geven de instellingen aan dat er dringend behoefte is aan meer erkenning en financiering voor MSCA.
Naast deze belangrijke inhoudelijke vragen, zijn er nog andere financiële noten te kraken: krijgt de Commissie straks meer grip krijgt op de Europese uitgaven door een begroting met drie pijlers? Dat beeld doemt wel op uit de eerste plannen voor de volgende meerjarenbegroting. Als blauwdruk voor de begrotingshervormingen gelden het coronaherstelfonds en het nieuwe STEP-platform. Dat zou ook gevolgen hebben voor de opvolgers van Erasmus+, Horizon Europe en regionale innovatiefondsen als Interreg.
De Europese Commissie is positief over de lumpsumfinanciering en is van plan dit verder uit te rollen. Deze conclusie volgt op een recent verschenen rapport. Lumpsumfinanciering in Horizon Europe zou administratieve lasten verlichten en is populair bij gebruikers. Belanghebbenden hebben zorgen over financiële risico’s, zoals betalingsverminderingen gedurende het project. Echter concludeert de Commissie in haar rapport dat de zorgen van stakeholders ongefundeerd zijn.
De European Research Council heeft meer dan 2500 aanvragen voor Advanced Grants ontvangen. Dat is een stijging van bijna 40% ten opzichte van 2023. De meeste aanvragen zijn op het gebied van natuur- en ingenieurswetenschappen (42,1%), gevolgd door sociale wetenschappen en humanistiek (29,0%), en levenswetenschappen (28,8%). Vergelijkbaar met vorig jaar dienden vrouwen ongeveer een kwart van de voorstellen in.
51 Nederlandse onderwijsinstellingen en onderzoeksorganisaties zijn gekozen voor de Starting Grants 2024 van de European Research Council. Nederland is het één na meest gekozen gastland, na Duitsland met 98 toekenningen. DE ERC ontving in totaal 3.474 voorstellen, waarvan 494 werden geselecteerd voor een beurs op de volgende domeinen: natuur- en ingenieurswetenschappen, levenswetenschappen, en sociale en geesteswetenschappen.
23 voorstellen waaraan Nederlandse universiteiten en onderzoekinstellingen deelnemen zijn geselecteerd voor nieuwe Twinning projecten onder het widening-programma. In totaal verdeelt de Europese Commissie €143 miljoen onder 96 nieuwe projecten. Nederlandse instellingen zijn dus goed vertegenwoordigd. Dit jaar werd ook een nieuwe focusprioriteit gelanceerd: Twinning Green Deal.
Opbouw Horizon Europe
Horizon Europe bouwt voort op Horizon 2020 en neemt veel onderdelen over. Net als zijn voorganger kent Horizon Europe een structuur van drie pijlers, ondersteund door een deel beleidsmaatregelen.
- Pijler 1 heet ‘Excellent Science’. Deze pijler richt zich op de versterking en uitbouw van excellente wetenschap in Europa en heeft een budget van 25 miljard euro. De pijler kent drie instrumenten. De European Research Council en Marie Skłodowska-Curie Acties ondersteunen respectievelijk fundamenteel onderzoek en de uitwisseling en opleiding van academisch talent. Het onderdeel onderzoeksinfrastructuren steunt de ontwikkeling en benutting van Europese onderzoeksinfrastructuren.
- Pijler 2 heet ‘Global Challenges and European Industrial Competitiveness’. Deze pijler financiert uitdagingsgericht onderzoek en werkt met gerichte calls, waarvoor onderzoekers uit minstens drie landen in consortia voorstellen kunnen doen. De pijler is qua budget de grootste en ontvangt 53,5 miljard euro. De pijler bevat zes clusters die thematisch georganiseerd zijn rond maatschappelijk uitdagen. Ook de missies, partnerschappen en het Joint Research Centre vallen onder deze pijler.
- Pijler 3 heet ‘Innovative Europe’ en ontvangt 13,6 miljard euro. Een groot deel van dit budget gaat naar de nieuwe European Innovation Council, die baanbrekende innovatie financiert. De andere twee instrumenten zijn het European Institute for Innovation and Technology en innovatieecosystemen.
- Horizon Europe reserveert ook geld voor beleidsondersteunende maatregelen in het onderdeel ‘Widening Participation and Strenghtening the European Research Area’. De maatregelen zijn uitgesplitst over twee instrumenten gericht op respectievelijk widening participation en de Europese Onderzoeksruimte, waaronder citizen science. Deze pijler krijgt 3,4 miljard euro.
Evolutie, niet revolutie
De Commissie presenteert het nieuwe programma als “evolutie, niet revolutie”. Horizon Europe bouwt voort op Horizon 2020 en behoudt veel elementen. Toch bevat het programma een aantal vernieuwingen, die doorwerken in nieuwe instrumenten of eisen stellen aan de uitvoering:
- Horizon Europe moet meer steun geven aan baanbrekende innovatie met hulp van de nieuwe European Innovation Council.
- Een nieuwe missiegedreven aanpak moet de impact van Horizon Europe verbeteren en ervoor zorgen dat onderzoeksprojecten beter aansluiten op de belevingswereld van burgers en de maatschappij. Deze missies worden gefinancierd uit pijler 2. Onder meer het Nederlandse missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid stond model voor deze vernieuwing.
- De maatschappelijke prioriteiten worden ook vastgelegd in het strategisch plan, dat de grondslag vormt van alle projecten in pijler 2.
- Horizon Europe versterkt internationale samenwerking door associatie open te stellen voor alle landen met excellente onderzoeks- en innovatiecapaciteiten. Onderzoekers uit niet-EU-landen kunnen hierdoor makkelijker deelnemen aan projecten, hoewel hun overheden ook financieel moeten bijdragen.
- Open Science wordt de norm voor het hele programma, tenzij het echt niets anders kan (“as open as possible, as closed as necessary”). Daar hoort ook verplichte open toegang tot publicaties bij.
- De Commissie zal makkelijker partnerschappen opzetten met nationale overheden en de private sector, waarin de partners gezamenlijk onderzoeksprojecten financieren.
- Horizon Europe moet de O&I-kloof in Europa dichten door in heel Europa deelname te bevorderen (widening participation).
- Alle deelnemende kennisinstellingen moeten verplicht een gendergelijkheidplan opstellen en op hun website plaatsen.
Budgeteisen
Naast de verdeling van het budget over de verschillende pijlers en onderdelen a priori, stelt Horizon Europe ook een aantal eisen aan de daadwerkelijke bestedingen. Na 2027 mogen de gedane uitgaven dus niet afwijken van deze doelen:
- 35% van het budget moet bijdragen aan klimaatdoeleinden.
- 70% van het EIC budget is bedoeld voor het mkb.
- Minstens 3,3% van het budget gaat op aan widening participation.
- De bestedingen aan digitaal onderzoek & innovatie moeten “substantieel hoger” zijn dan Horizon 2020.
- De bestedingen aan ruimtevaart moeten minstens gelijk zijn aan Horizon 2020.
- De deelname van de industrie moet gelijke tred houden met Horizon 2020.
- Horizon Europe moet bijdragen aan de algemene doelen van de Europese begroting om tot en met 2024 ieder jaar 7,5% uit te geven aan biodiversiteit. In 2026-2027 gaat het zelfs om 10%.
Een bijzonder aandachtspunt blijft de uitwerking van lump sum financiering binnen Horizon Europe. De studiedienst van het Parlement concludeerde dat lump sum voordelen biedt, maar op enige vlakken verbetering behoeft. De Commissie heeft vast moeten stellen dat er veel vragen zijn onder kennisinstellingen en begon een informatieoffensief. Lump sum houdt in dat onderzoekers vaste bedragen ontvangen als bepaalde doelen gehaald zijn, in plaats van uren te declareren.
Achtergrond en totstandkoming
Bij de totstandkoming van Horizon Europe liet de Commissie zich leiden door de lessen uit Horizon 2020. Zo concludeerde de interim-evaluatie van Horizon 2020 dat het programma veel toegevoegde waarde biedt, maar chronisch ondergefinancierd is, waardoor veelbelovende projecten op de plank blijven liggen. Een expertgroep adviseerde de Commissie in het rapport ‘Lab - Fab - App: Investing in the European future we want’ daarom om het budget van Horizon Europe te verhogen naar 160 miljard euro, tegenover 77 miljard voor Horizon 2020. Ook belangenorganisaties mengden zich in de discussie, waaronder Europese kenniskoepels. Neth-ER droeg bij met onder meer een evaluatie van Horizon 2020, een vision paper voor Horizon Europe en een reactie op het voorstel.
Moeizame onderhandelingen
De onderhandelingen over Horizon Europe verliepen moeizaam. De Commissie presenteerde haar voorstel in juni 2018. Daarop stelden het Parlement en de Raad eind 2018 ieder hun reactie op. Omdat er in mei 2019 verkiezingen waren voor het Parlement, was het de wens van veel betrokkenen om het wetgevingsproces zo snel mogelijk te laten verlopen. Dat lukte ten dele; de onderhandelingen over een groot deel van het programma konden in 2019 worden afgerond. Drie onderdelen werden echter buiten de onderhandelingen gelaten zolang er geen duidelijkheid was over de Brexit en de Europese meerjarenbegroting: de budgetverdeling, de samenwerking met derde landen en de synergieën met andere programma’s. Pas in december 2020 raakten alle partijen het definitief eens, waarna het programma met een paar maanden vertraging eind april écht kon starten.
Toekomst van Horizon Europe
Hoewel Horizon Europe net geen twee jaar loopt, kijkt Brussel al met een scheef oog naar de toekomst. In Europese termen ligt 2027 immers om de hoek, en een nieuw Kaderprogramma zou in 2028 beginnen. De volgende momenten zijn daarbij belangrijk:
- Eind 2023 rondde de Commissie de ex-post evaluatie van Horizon 2020 af.
- Eind 2024 zal de Commissie de interim evaluatie van Horizon Europe afronden en presenteren aan het Parlement en de lidstaten in de Raad.
- Met de lessen van de twee evaluaties in het achterhoofd zal de Commissie beginnen na te denken over het tiende Kaderprogramma. Een voorstel zal op zijn vroegst verschijnen in 2025, waarna er opnieuw over onderhandeld zal worden door Raad en Parlement.
Laatste ontwikkelingen
Lidstaten in de Raad trekken zich weinig aan van de Europese kennisambities: in 2025 snijden ze opnieuw in de Europese uitgaven voor onderwijs en onderzoek. Op Horizon Europe wil de Raad 400 miljoen euro beknibbelen, bovenop de bezuiniging die de Commissie al had voorgesteld. Neth-ER bekritiseert dit Raadsvoorstel voor de EU-begroting van 2025 en roept Europarlementariërs op om stelling te nemen tegen deze bezuinigingen.
De discussie rondom de opvolger van Horizon Europe wordt volop gevoerd. Hoe komt het nieuwe kaderprogramma (KP10) eruit te zien? Kandidaat-commissaris voor Start-ups, Onderzoek en Innovatie Ekatarina Zaharieva mag zich daar over gaan buigen. De opvolger van Horizon Europe zou geen onderzoek naar dual-use technologieën moeten financieren. Dat blijkt uit de resultaten van de publieke consultatie uitgezet door de Commissie. Verder belooft ook widening een belangrijk onderwerp te worden in de KP10-onderhandelingen. De vijftien widening-landen willen het budget voor widening in het volgende kaderprogramma verdubbelen. Dat schrijven ze in een brief aan de huidige en beoogde commissarissen voor onderzoek & innovatie. Europese universiteiten en onderzoeksinstellingen roepen op hun beurt op tot meer investeringen in de Marie Skłodowska-Curie Acties (MSCA). In een gezamenlijke verklaring geven de instellingen aan dat er dringend behoefte is aan meer erkenning en financiering voor MSCA.
Naast deze belangrijke inhoudelijke vragen, zijn er nog andere financiële noten te kraken: krijgt de Commissie straks meer grip krijgt op de Europese uitgaven door een begroting met drie pijlers? Dat beeld doemt wel op uit de eerste plannen voor de volgende meerjarenbegroting. Als blauwdruk voor de begrotingshervormingen gelden het coronaherstelfonds en het nieuwe STEP-platform. Dat zou ook gevolgen hebben voor de opvolgers van Erasmus+, Horizon Europe en regionale innovatiefondsen als Interreg.
De Europese Commissie is positief over de lumpsumfinanciering en is van plan dit verder uit te rollen. Deze conclusie volgt op een recent verschenen rapport. Lumpsumfinanciering in Horizon Europe zou administratieve lasten verlichten en is populair bij gebruikers. Belanghebbenden hebben zorgen over financiële risico’s, zoals betalingsverminderingen gedurende het project. Echter concludeert de Commissie in haar rapport dat de zorgen van stakeholders ongefundeerd zijn.
De European Research Council heeft meer dan 2500 aanvragen voor Advanced Grants ontvangen. Dat is een stijging van bijna 40% ten opzichte van 2023. De meeste aanvragen zijn op het gebied van natuur- en ingenieurswetenschappen (42,1%), gevolgd door sociale wetenschappen en humanistiek (29,0%), en levenswetenschappen (28,8%). Vergelijkbaar met vorig jaar dienden vrouwen ongeveer een kwart van de voorstellen in.
51 Nederlandse onderwijsinstellingen en onderzoeksorganisaties zijn gekozen voor de Starting Grants 2024 van de European Research Council. Nederland is het één na meest gekozen gastland, na Duitsland met 98 toekenningen. DE ERC ontving in totaal 3.474 voorstellen, waarvan 494 werden geselecteerd voor een beurs op de volgende domeinen: natuur- en ingenieurswetenschappen, levenswetenschappen, en sociale en geesteswetenschappen.
23 voorstellen waaraan Nederlandse universiteiten en onderzoekinstellingen deelnemen zijn geselecteerd voor nieuwe Twinning projecten onder het widening-programma. In totaal verdeelt de Europese Commissie €143 miljoen onder 96 nieuwe projecten. Nederlandse instellingen zijn dus goed vertegenwoordigd. Dit jaar werd ook een nieuwe focusprioriteit gelanceerd: Twinning Green Deal.
Opbouw Horizon Europe
Horizon Europe bouwt voort op Horizon 2020 en neemt veel onderdelen over. Net als zijn voorganger kent Horizon Europe een structuur van drie pijlers, ondersteund door een deel beleidsmaatregelen.
- Pijler 1 heet ‘Excellent Science’. Deze pijler richt zich op de versterking en uitbouw van excellente wetenschap in Europa en heeft een budget van 25 miljard euro. De pijler kent drie instrumenten. De European Research Council en Marie Skłodowska-Curie Acties ondersteunen respectievelijk fundamenteel onderzoek en de uitwisseling en opleiding van academisch talent. Het onderdeel onderzoeksinfrastructuren steunt de ontwikkeling en benutting van Europese onderzoeksinfrastructuren.
- Pijler 2 heet ‘Global Challenges and European Industrial Competitiveness’. Deze pijler financiert uitdagingsgericht onderzoek en werkt met gerichte calls, waarvoor onderzoekers uit minstens drie landen in consortia voorstellen kunnen doen. De pijler is qua budget de grootste en ontvangt 53,5 miljard euro. De pijler bevat zes clusters die thematisch georganiseerd zijn rond maatschappelijk uitdagen. Ook de missies, partnerschappen en het Joint Research Centre vallen onder deze pijler.
- Pijler 3 heet ‘Innovative Europe’ en ontvangt 13,6 miljard euro. Een groot deel van dit budget gaat naar de nieuwe European Innovation Council, die baanbrekende innovatie financiert. De andere twee instrumenten zijn het European Institute for Innovation and Technology en innovatieecosystemen.
- Horizon Europe reserveert ook geld voor beleidsondersteunende maatregelen in het onderdeel ‘Widening Participation and Strenghtening the European Research Area’. De maatregelen zijn uitgesplitst over twee instrumenten gericht op respectievelijk widening participation en de Europese Onderzoeksruimte, waaronder citizen science. Deze pijler krijgt 3,4 miljard euro.
Evolutie, niet revolutie
De Commissie presenteert het nieuwe programma als “evolutie, niet revolutie”. Horizon Europe bouwt voort op Horizon 2020 en behoudt veel elementen. Toch bevat het programma een aantal vernieuwingen, die doorwerken in nieuwe instrumenten of eisen stellen aan de uitvoering:
- Horizon Europe moet meer steun geven aan baanbrekende innovatie met hulp van de nieuwe European Innovation Council.
- Een nieuwe missiegedreven aanpak moet de impact van Horizon Europe verbeteren en ervoor zorgen dat onderzoeksprojecten beter aansluiten op de belevingswereld van burgers en de maatschappij. Deze missies worden gefinancierd uit pijler 2. Onder meer het Nederlandse missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid stond model voor deze vernieuwing.
- De maatschappelijke prioriteiten worden ook vastgelegd in het strategisch plan, dat de grondslag vormt van alle projecten in pijler 2.
- Horizon Europe versterkt internationale samenwerking door associatie open te stellen voor alle landen met excellente onderzoeks- en innovatiecapaciteiten. Onderzoekers uit niet-EU-landen kunnen hierdoor makkelijker deelnemen aan projecten, hoewel hun overheden ook financieel moeten bijdragen.
- Open Science wordt de norm voor het hele programma, tenzij het echt niets anders kan (“as open as possible, as closed as necessary”). Daar hoort ook verplichte open toegang tot publicaties bij.
- De Commissie zal makkelijker partnerschappen opzetten met nationale overheden en de private sector, waarin de partners gezamenlijk onderzoeksprojecten financieren.
- Horizon Europe moet de O&I-kloof in Europa dichten door in heel Europa deelname te bevorderen (widening participation).
- Alle deelnemende kennisinstellingen moeten verplicht een gendergelijkheidplan opstellen en op hun website plaatsen.
Budgeteisen
Naast de verdeling van het budget over de verschillende pijlers en onderdelen a priori, stelt Horizon Europe ook een aantal eisen aan de daadwerkelijke bestedingen. Na 2027 mogen de gedane uitgaven dus niet afwijken van deze doelen:
- 35% van het budget moet bijdragen aan klimaatdoeleinden.
- 70% van het EIC budget is bedoeld voor het mkb.
- Minstens 3,3% van het budget gaat op aan widening participation.
- De bestedingen aan digitaal onderzoek & innovatie moeten “substantieel hoger” zijn dan Horizon 2020.
- De bestedingen aan ruimtevaart moeten minstens gelijk zijn aan Horizon 2020.
- De deelname van de industrie moet gelijke tred houden met Horizon 2020.
- Horizon Europe moet bijdragen aan de algemene doelen van de Europese begroting om tot en met 2024 ieder jaar 7,5% uit te geven aan biodiversiteit. In 2026-2027 gaat het zelfs om 10%.
Een bijzonder aandachtspunt blijft de uitwerking van lump sum financiering binnen Horizon Europe. De studiedienst van het Parlement concludeerde dat lump sum voordelen biedt, maar op enige vlakken verbetering behoeft. De Commissie heeft vast moeten stellen dat er veel vragen zijn onder kennisinstellingen en begon een informatieoffensief. Lump sum houdt in dat onderzoekers vaste bedragen ontvangen als bepaalde doelen gehaald zijn, in plaats van uren te declareren.
Achtergrond en totstandkoming
Bij de totstandkoming van Horizon Europe liet de Commissie zich leiden door de lessen uit Horizon 2020. Zo concludeerde de interim-evaluatie van Horizon 2020 dat het programma veel toegevoegde waarde biedt, maar chronisch ondergefinancierd is, waardoor veelbelovende projecten op de plank blijven liggen. Een expertgroep adviseerde de Commissie in het rapport ‘Lab - Fab - App: Investing in the European future we want’ daarom om het budget van Horizon Europe te verhogen naar 160 miljard euro, tegenover 77 miljard voor Horizon 2020. Ook belangenorganisaties mengden zich in de discussie, waaronder Europese kenniskoepels. Neth-ER droeg bij met onder meer een evaluatie van Horizon 2020, een vision paper voor Horizon Europe en een reactie op het voorstel.
Moeizame onderhandelingen
De onderhandelingen over Horizon Europe verliepen moeizaam. De Commissie presenteerde haar voorstel in juni 2018. Daarop stelden het Parlement en de Raad eind 2018 ieder hun reactie op. Omdat er in mei 2019 verkiezingen waren voor het Parlement, was het de wens van veel betrokkenen om het wetgevingsproces zo snel mogelijk te laten verlopen. Dat lukte ten dele; de onderhandelingen over een groot deel van het programma konden in 2019 worden afgerond. Drie onderdelen werden echter buiten de onderhandelingen gelaten zolang er geen duidelijkheid was over de Brexit en de Europese meerjarenbegroting: de budgetverdeling, de samenwerking met derde landen en de synergieën met andere programma’s. Pas in december 2020 raakten alle partijen het definitief eens, waarna het programma met een paar maanden vertraging eind april écht kon starten.
Toekomst van Horizon Europe
Hoewel Horizon Europe net geen twee jaar loopt, kijkt Brussel al met een scheef oog naar de toekomst. In Europese termen ligt 2027 immers om de hoek, en een nieuw Kaderprogramma zou in 2028 beginnen. De volgende momenten zijn daarbij belangrijk:
- Eind 2023 rondde de Commissie de ex-post evaluatie van Horizon 2020 af.
- Eind 2024 zal de Commissie de interim evaluatie van Horizon Europe afronden en presenteren aan het Parlement en de lidstaten in de Raad.
- Met de lessen van de twee evaluaties in het achterhoofd zal de Commissie beginnen na te denken over het tiende Kaderprogramma. Een voorstel zal op zijn vroegst verschijnen in 2025, waarna er opnieuw over onderhandeld zal worden door Raad en Parlement.
