Widening niet effectief zonder nationale inspanning
Duurzame verandering in widening landen is afhankelijk van de inspanning van nationale overheden om te hervormen en investeren in onderzoek & innovatie. Dat concludeert de Europese Rekenkamer in een rapport waar zij de effectiviteit van de widening instrumenten in Horizon 2020 toetst. Vooralsnog investeert echter nog geen enkel widening land meer dan het EU-gemiddelde in O&I en hervormingen die de Policy Support Facility (PSF) moest induceren vonden beperkt plaats vanwege ontbrekende toewijding van lidstaten. De Rekenkamer is wel positief over de widening maatregelen in het algemeen die goed ontworpen zijn en het doel dienen dat de Commissie beoogt te bereiken, namelijk het verhogen van de deelname aan Europese programma’s. Hoewel de volledige impact van de widening maatregelen de komende jaren pas duidelijk zal worden, ziet de Rekenkamer in Teaming en ERA Chairs-projecten al positieve resultaten kijkend naar toename in publicaties en betere toegang tot onderzoeksnetwerken en -financiering.
Niet ieder widening-land is even succesvol
Het widening budget komt niet overal gelijk terecht: de helft van het budget ging slechts naar drie van de vijftien widening-landen. Landen zoals Cyprus, Estland, Letland, Slowakije en Portugal scoren relatief hoog in deelname aan widening projecten, terwijl landen als Litouwen, Polen en Roemenië achterblijven. Deze achterblijvende landen zijn dan ook vaak minder goed betrokken in de internationale onderzoeksnetwerken, blijkt uit de analyse. De Rekenkamer constateert daarentegen dat een aantal widening landen qua deelname aan Horizon 2020 wedijveren met de niet-widening landen. Ondertussen kapen zij vanwege hun status als widening land wel grote delen van het widening-budget weg. Enkel Luxemburg verloor in Horizon Europe haar status als widening land.
Rekenkamer geeft Commissie huiswerk mee
De Rekenkamer beveelt de Commissie aan om naar een meer gebalanceerde deelname van de widening landen te streven. Daarnaast adviseert zij de Commissie de PSF te versterken met meer ondersteuning aan widening landen bij de implementatie van hervormingen. In Horizon 2020 was het effect hiervan namelijk beperkt door het lage budget en vrijblijvende karakter. Ook raadt zij de Commissie aan om complementaire financiering, bijvoorbeeld via de structuurfondsen, vlotter beschikbaar te maken door aanmeldprocedures te versimpelen. Tenslotte moet de Commissie werken aan de verduurzaming van widening projecten door meer aandacht te schenken aan valorisatie van onderzoeksresultaten en samenwerking tussen onderzoek en het bedrijfsleven. Punten die het Research Executive Agency (REA) in een zelfevaluatie ook al concludeerde.
Context
Er bestaan grote verschillen tussen landen in Europa op het gebied van onderzoeks- en innovatieprestaties. Dit uit zich ook in de deelname aan de Europese Kaderprogramma’s voor Onderzoek & Innovatie, waar vooral de lidstaten die in en na 2004 toetraden ondermaats presteren. Voor Horizon 2020 introduceerde de Commissie het onderdeel Spreading Excellence and Widening Participation. Dit onderdeel beoogt de onderzoekscapaciteit van onderzoeksinstellingen in specifieke lidstaten op te krikken, toegang te verschaffen tot internationale netwerken en hooggekwalificeerd personeel aan te trekken. In Horizon Europe zal het widening onderdeel doorgang vinden met een verdrievoudiging van het budget. De Commissie heeft een aantal instrumenten versterkt en een aantal nieuwe instrumenten toegevoegd. Neth-ER besteedde vorig jaar in twee evenementen veel aandacht aan het onderwerp.
