Stroom voor straks: groene waterstof in de energietransitie
Waterstof is een goede energiedrager. In de chemische industrie, bijvoorbeeld bij olieraffinage of kunstmest, wordt waterstof al langer toegepast. Maar juist in de overgang naar groene, duurzame energie kan waterstof ook een rol spelen. Dan hebben we het wel over ‘groene waterstof’; waterstof die wordt geproduceerd met hernieuwbare elektriciteit. Als alternatief voor fossiele brandstoffen kan waterstof onder meer worden gebruikt voor de aandrijving van voertuigen, industriële processen of het verwarmen van monumentale panden. Maar waterstof kan ook dienen als buffer voor energie: het kan de pieken en dalen in de opwekking van hernieuwbare energie opvangen en helpt zo capaciteitsproblemen van het elektriciteitsnet te voorkomen. Voor kortdurende en kleinere variaties zijn batterijen een uitkomst, maar hun opslagcapaciteit is beperkt en ze verliezen na verloop van tijd energie. Waterstof biedt hier aan waardevolle aanvulling; het laat zich in grote hoeveelheden opslaan – bijvoorbeeld ondergronds in oude gasvelden en zoutcavernes – en is geschikt om duurzame energie echt langdurig op te slaan én snel af te geven. Zo kunnen we in de zomer energie produceren om het in de winter te gebruiken, als er veel warmte nodig is, maar er onvoldoende zonlicht is. Op deze manier draagt waterstof bij aan een flexibelere en stabielere energievoorziening.
Samen leren, samen ontwikkelen
‘H2CoVE’ staat voor Hydrogen Centres of Vocational Excellence. Het project wordt gefinancierd door het Erasmus+-programma en brengt partners uit Noorwegen, Estland, Oostenrijk, Oekraïne en Nederland bij elkaar. Samen hebben zij als doel innovatieve onderwijsmodules rond waterstof te ontwikkelen en een duurzaam netwerk van onderwijsinstellingen te vormen dat kennis en ervaring blijft uitwisselen. Aan Nederlandse zijde zijn Noorderpoort, DC Terra, Hanzehogeschool Groningen en de New Energy Coalition betrokken: een stevige basis in het Noorden dus. Ook de andere landen brengen partners in uit regio’s met veel kennis over waterstof. “We bouwen aan een collaboratief platform, een community waarin deze kennis over waterstof wordt gedeeld en gezamenlijk verder ontwikkeld. Zo zetten we Centres of Excellence op, over landsgrenzen heen,” vertelt Roeland Hogt, practor energietransitie en duurzame slimme mobiliteit bij Noorderpoort en H2CoVE activiteitenleider.
Brede behoefte, concreet aanbod
De waterstofeconomie is dus flink in opkomst, maar aan het waterstofonderwijs is nog veel werk aan de winkel. Enter: H2CoVE. Dit project inventariseert systematisch welke vaardigheden er nodig zijn, wat er al is, en wat er ontbreekt. Alle deelnemende regio’s onderzochten de lokale vraag naar waterstofonderwijs. Op basis daarvan ontwikkelen de partners samen onderwijsmodules die passen bij hun regionale context, maar die ook overdraagbaar zijn binnen Europa. En dat is nu al hard nodig. “Je kunt niet wachten tot de markt er écht om vraagt. Tegen die tijd moet je al iets in handen hebben. Een opleiding voorbereiden duurt jaren, daar is dit project voor bedoeld”, legt Hogt uit. Elke partner heeft een taak om voor 15 ECTS aan modules te ontwikkelen. Er wordt breed gekeken naar het hele veld: wat kun je allemaal beslaan met waterstof? “Er is bewust geen centrale didactische blauwdruk opgelegd,” vertelt Hogt. Er wordt gewerkt met een mix van klassiek onderwijs en ‘challenge-based learning’. Ook de professionalisering van docenten en trainers is een belangrijk onderdeel van H2CoVE.
De gemene deler: skills & onderwijs
Waarom is het belangrijk dat H2CoVE een Europees samenwerkingsverband is, en geen nationaal initiatief? De reden is simpel: de energietransitie is natuurlijk niet beperkt tot één land. Ieder deelnemend land brengt bovendien eigen kennis, infrastructuur en ervaringen mee. Over de grens is de situatie toch vaak nét even anders. Zo beschikt Vestland (Noorwegen) over veel energie en expertise uit de olie- en gasindustrie. De regio heeft daarmee potentieel om een koploper in waterstofproductie te worden, maar mist nog voldoende gericht onderwijs en scholing om die kansen daadwerkelijk te benutten. Estland wil tegen 2030 volledig draaien op hernieuwbare energie. Als eerste land ontwikkelt het een nationale waterstofvallei, maar opleidingen en werkervaringsplekken om studenten voor deze snelle transitie klaar te stomen ontbreken nog. In de Oekraïense regio Ivano-Frankivsk staat formeel waterstofonderwijs in de kinderschoenen. Toch bieden regionale initiatieven rond productie, opslag en transport van groene waterstof al kansen. Het opdoen van projectervaring is hard nodig voor bedrijven en onderwijsinstellingen in West-Oekraïne. In Tirol (Oostenrijk) wordt groene waterstof in verschillende sectoren toegepast, maar het groeiende waterstofecosysteem schreeuwt om meer vakmensen en uitgebreidere ‘Train-the-Trainer’-programma’s. En dan Noord-Nederland: een ‘energieregio bij uitstek’ met alles in huis om voorop te lopen in de waterstoftransitie, maar ook hier vormt een groot tekort aan technisch geschoolde mensen een probleem. De gemene deler: overal is er behoefte aan een goed geschoolde, toekomstbestendige beroepsbevolking in de waterstofsector. Aan de slag in het onderwijs dus.
Goed onderwijs, sterke waterstofeconomie
Door over landsgrenzen heen samen te werken, ontstaat er versnelling én verrijking. “Je ziet dat partners bestaande modules of curricula inbrengen – daar bouwen we op voort. Zo hoeven we niet alles zelf opnieuw te ontwikkelen,” vertelt Hogt. H2CoVE sluit ook aan bij andere Europese initiatieven, zoals het Green Skills for Hydrogen-project. “Het doel is niet om parallelle structuren op te zetten, maar om voort te bouwen op wat er al is – en dit naar een hoger niveau te tillen”, aldus Hogt. Wat levert H2CoVE uiteindelijk op? Geen onderzoeksrapporten, maar concrete, inzetbare onderwijsmodules. Deze worden gedeeld binnen en buiten het consortium, zijn toepasbaar in verschillende onderwijsvormen en sluiten aan op Europese kwalificatiekaders. Tot 2028 draait het project volop en is het doel duidelijk: het opschalen van waterstofonderwijs in heel Europa – en daarmee ook uiteindelijk het opschalen van de waterstofeconomie zelf. De energietransitie vraagt om innovatieve technologie, en dat vraagt op zijn beurt om vakmensen. Dat begint allemaal bij goed onderwijs. Dankzij H2CoVE komt dat onderwijs dichterbij. Door samen te werken aan gedeelde uitdagingen, ontstaat een infrastructuur van kennisdeling die verder gaat dan één project of regio. Het project dient daarmee als een model voor vocational excellence, dat bijdraagt aan een goed geschoolde, toekomstbestendige beroepsbevolking voor de Europese waterstofeconomie. H2CoVE laat zien hoe je door regionale en Europese samenwerking de vaardighedenkloof kan dichten en een klimaatneutraal Europa dichterbij kan brengen.
Roeland Hogt heeft meer dan 35 jaar ervaring in onderzoek, ontwikkeling, onderwijs en (inter)nationale samenwerking. Sinds 2016 is hij practor en coördinator Waterstofonderwijs bij Noorderpoort. Hij ontwikkelt innovatieve opleidingsprogramma’s met de focus op multidisciplinaire samenwerking met partners op regionaal en nationaal niveau. Hogt is een van de sleutelfiguren op het gebied van waterstoftechnologie in het onderwijs en werkt samen met diverse stakeholders in Noord-Nederland, zoals de New Energy Coalition, haar partners en onderwijsinstellingen. Binnen het H2COVE-project vervult hij de rol van taakleider voor Train the Trainer. Naast waterstoftechnologie is hij ook actief als practor op het gebied van batterijtechnologie en verschillende thema’s rond duurzame slimme mobiliteit.
Context
In de serie “Uitgelicht” belicht Neth-ER Europese onderzoeks- en innovatieprojecten van Nederlandse kennisinstellingen die bijdragen aan het oplossen van Europese of maatschappelijke vraagstukken. Wat hebben deze projecten met elkaar in gemeen? Ze worden allemaal in internationaal verband uitgevoerd en ontvangen financiering van de Europese Unie uit fondsen zoals Erasmus+ of Horizon Europe. Ontdek onze Uitgelichte artikelen in de kolom met meer informatie.
