Drie strategische oriëntaties de komende drie jaar
De komende drie jaar zal Horizon Europe zich richten op vergroening, digitalisering en een ‘veerkrachtiger, concurrerender, inclusiever en democratischer Europa’. Op die manier kan Europese onderzoeksfinanciering het beste bijdragen aan mondiale uitdagingen als klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en vergrijzing. Dat blijkt uit het tweede strategisch plan voor Horizon Europe. Met dit plan stelt de Commissie in samenspraak met de lidstaten een aantal strategische oriëntaties vast voor de drie jaren die Horizon Europe nog resteren.
Groene transitie met stip op één
Vergroening is het eerste en zwaarwegendste doel. Europa moet in 2050 het eerste klimaatneutrale continent ter wereld zijn. Daarvoor moet onderzoek & innovatie een nieuw groeimodel uitdenken, dat zowel economische voorspoed als een gezonde planeet oplevert. Concreet wil de Commissie de drievoudige planetaire crisis aanpakken, dat wil zeggen de combinatie van klimaatverandering, vervuiling en het verlies van biodiversiteit. Twee thema’s krijgen daarbij extra aandacht, namelijk de omgang met extreem weer en de omgang met nieuwe medische en biologische bedreigingen als gevolg van klimaatverandering. Het budget voor biodiversiteit stijgt van 7% van het programma tot 10%. Dit geldt overigens voor de gehele Europese meerjarenbegroting en was bij de start van het programma in 2021 al aangekondigd.
Digitalisering ook belangrijk
Digitalisering is ook belangrijk, maar de ambities ogen iets minder drastisch. De Commissie zet vooral in op sleuteltechnologieën die bijdragen aan het Europese concurrentievermogen. Hierin is de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie op basis van excellentie en betrouwbaarheid een speerpunt. Ook Europese afhankelijkheden op het vlak van halfgeleiders, fotonica, supercomputers, kwantumtechnologie en cyberveiligheid zijn de Commissie een doorn in het oog. Als troef in de mondiale strijd met digitale zwaargewichten als de VS en China ziet de Commissie Europese waarden als mensgerichtheid en inclusie.
Allegaartje van andere aandachtspunten
Tenslotte bundelt de derde strategische oriëntatie alle prioriteiten die noch groen noch digitaal zijn onder het kopje: ‘een veerkrachtiger, concurrerender, inclusiever en democratischer Europa’. Bij veerkracht denkt de Commissie bijvoorbeeld aan rampenbestrijding maar ook aan open strategische autonomie tijdens pandemieën. Concurrentiekracht draait om de groene technologieën die nodig zijn om in 2050 klimaatneutraal te zijn en die de industrie vervolgens elders in de wereld kan verkopen. Ook inclusie en democratie zijn belangrijk, besluit de Commissie summier.
Meer kennisveiligheid minder openheid
Kennisveiligheid krijgt extra aandacht in het strategische plan. Bij internationale samenwerking geldt in Brussel vaak het adagio ‘zo open mogelijk, zo gesloten als nodig’. Die bezwering probeert de Commissie nu verder uit te werken. Weliswaar blijft samenwerking met onderzoekers van buiten de EU een prioriteit. Ook krijgen meer landen toegang tot de felbegeerde associatiestatus, zoals Zwitserland en Zuid-Korea. Toch meldt de Commissie vaker instellingen van buiten de EU uit te zullen sluiten als hun deelname tegen de Europese belangen indruist. Waar nodig zal de Commissie een ‘security appraisal’ uitvoeren om de risico’s van een specifiek voorstel in te schatten. Ook vraagt de Commissie kennisinstellingen nadrukkelijk om zelf bewuster om te gaan met kennisveiligheid, bijvoorbeeld door de nieuwe handvatten toe te passen.
Nieuwe balans onderzoek en innovatie
Nieuw in het strategisch plan is aandacht voor de balans tussen onderzoek en innovatie. Volgens de Commissie passen niet alle onderzoeksactiviteiten netjes in het schema van technology readiness levels (TRL’s), oftewel hoe vergevorderd een bepaalde technologie is. Daarom wil de Commissie meer samenwerkingsprojecten financieren op lagere TRL-niveaus. Ook zal de Commissie gewenste uitkomsten opener formuleren, zodat consortia uiteenlopende voorstellen kunnen doen. Deze horizontale prioriteit kwam niet aan de orde in het eerste strategisch plan en lijkt een reactie te zijn op de consultatie die voorafging aan het tweede plan: veel organisaties gaven aan dat zij geen plaats zagen voor coöperatief, fundamenteel onderzoek.
Sociale en geesteswetenschappen opgelet!
Net als in het eerste strategisch plan vraagt de Commissie extra aandacht voor sociale en geesteswetenschappen (SSH), hoewel ze geen nieuwe maatregelen aankondigt. Interdisciplinair samenwerken is het devies, vindt de Commissie. Daarom moeten alle clusters, missies en partnerschappen SSH integreren in hun financieringslijnen. Elk topic in een werkprogramma moet voortaan een afweging maken van de gewenste maatschappelijke impact. Verder zal de Commissie relevante topics markeren met een SSH-vlag.
Do No Harm principe
Ook het Do No Significant Harm-principe (DNSH) komt terug in het tweede strategisch plan. De Commissie zal calls in een vroeg stadium beoordelen op hun impact op het milieu. Als een concept schade dreigt te berokkenen, zal de Commissie het herschrijven. Ook zal de Commissie indieners vragen om het milieu op te nemen in hun ethische overwegingen. Verschillende Europese koepels toonden zich kritisch over het DNSH-principe in Horizon Europe, waaronder de European University Association en Science Europe.
Negen partnerschappen en een Bauhaus
Horizon Europe zal de komende jaar negen nieuwe partnerschappen ondersteunen, waaronder breingezondheid, innovatieve materialen en grondstoffen, en sociale transformaties. Dat betekent dat één voorgesteld partnerschap op onvoldoende steun van de lidstaten kon rekenen: In-Orbit Demonstration and Validation. Het New European Bauhaus (NEB) wordt géén nieuwe missie, maar krijgt wel aandacht van alle clusters als ‘facility’, een nieuwe term in het kaderprogramma. Horizon Europe zal NEB-onderzoek financieren rond drie thema’s: circulair bouwen, sociale inclusie & vergroening, en nieuwe verdienmodellen in de bouw. Andere Europese programma’s moeten ook bijdragen, maar de Commissie noemt geen details. Dat is niet zo vreemd, want het strategisch plan beslaat enkel Horizon Europe.
Volgende stap is uitwerking in werkprogramma’s
Nu het strategisch plan af is, kunnen de Commissie en de lidstaten aan de slag met de werkprogramma’s voor 2025-2027. Alle prioriteiten moeten de komende jaren een plaatsje krijgen in de calls. Het strategisch plan doet hiervoor een aanzet door voor ieder cluster in pijler 2 in kaart te brengen hoe het cluster kan bijdragen aan de drie strategische oriëntaties.
Context
Het strategisch plan omvat de beleidsprioriteiten voor Horizon Europe en de verwachte effecten hiervan. Het plan geeft richting aan de werkprogramma’s van pijler twee. Ter onderbouwing van het plan voerde de Commissie een grondige analyse, die onder meer concludeerde Horizon slechts één op de drie excellente voorstellen kan honoreren. In 2023 adviseerde het veld in een consultatie om de laatste jaren van Horizon Europe te richten op groen, gezond en digitaal. Ook Neth-ER reageerde op de consultatie, evenals verschillende Nederlandse kennisinstellingen.
