Nederland bijna het slechtste jongetje van de klas
Academische vrijheid is in Nederland vorig jaar opnieuw fors achteruitgegaan. Deze zorgelijke constatering staat in een rapport, EP Academic Freedom Monitor 2024, gepubliceerd door het Europees Parlement. Op drie van de vijf categorieën scoort Nederland slechter dan vorig jaar. Zo staat de academische vrijheid binnen het onderwijs en onderzoek, en vrijheid van academisch verder onder druk. Daarnaast is Nederland de enige lidstaat zonder grondwettelijke bescherming voor de vrijheid van wetenschap.
Dreiging komt uit vele hoeken
De monitor schetst een zorgelijk beeld van factoren die in heel Europa de academische vrijheid bedreigen. Mogelijke factoren zijn politieke inmenging, censuur door instellingen en druk vanuit de academische gemeenschap. Ook maatschappelijke aanvallen, invloed van bedrijven via financiering en veiligheidsbeperkingen als gevolg van geopolitieke spanningen zijn bedreigingen.
Invloedrijke rol voor Horizon Europe en Erasmus+
Om de situatie te verbeteren komt het Parlement met zeven beleidsopties. Eén daarvan is sterkere Europese wetten om academische vrijheid te beschermen. Ook door het uitschrijven van enquêtes hoopt het Parlement meer inzicht te krijgen in de huidige situatie. Bovendien moeten Horizon Europe en het nieuwe kaderprogramma ruimte geven aan meer onderzoeksprojecten die zich richten op academische vrijheid. Daarnaast vindt het Parlement dat programma’s zoals Horizon Europe en Erasmus+ strengere eisen moeten stellen aan deelnemende landen als het gaat om academische vrijheid.
Beleidsmaatregelen voor een inclusieve toekomst
Om de voortgang te volgen, stelt de monitor voor om een Academic Freedom Clearinghouse op te richten voor het verzamelen en analyseren van gegevens. Verder stelt het Parlement voor om de methodologie van de Monitor inclusiever te maken. Ook willen ze specifiek aandacht schenken aan de ervaringen van achtergestelde en ondervertegenwoordigde groepen, zoals vrouwelijke academici, academici met een migratieachtergrond of PhD-onderzoekers.
Context
Op 17 januari 2024 heeft het Europees Parlement een resolutie aangenomen waarin het de Europese Commissie oproept om academische vrijheid beter te beschermen. In een reactie daarop beloofde de Commissie een voorstel te doen voor een wettelijk kader rondom de bescherming van wetenschappelijke en academische vrijheid. Daarnaast werd in de Academic Freedom Monitor van 2023 ook al vastgesteld dat Nederland slechter scoorde dan voorgaande jaren, wat de dalende trend van de afgelopen tien jaar bevestigt. In de Academic Freedom Index waar landen een score tussen de 0 en 1 krijgen. Gooit Nederland ook geen hoge ogen met een score van 0,79. Binnen de EU hoort Nederland zelfs bij de hekkensluiters. Alleen Griekenland, Polen en Hongarije scoren lager.
Mede geschreven door Lotte Kuiper.
