Grote ambities voor kennis
Ekaterina Zaharieva mag haar mouwen opstropen. De Bulgaarse kandidaat-commissaris voor Start-ups, Onderzoek en Innovatie krijgt een lange lijst aan opdrachten die het Europese kennislandschap flink zullen opschudden. Rode lijn in het geheel is het Europese concurrentievermogen. Om de race naar een schone en digitale economie te winnen, moet Europa onderzoek, innovatie, wetenschap en technologie centraal stellen. Dat blijkt uit de opdrachtbrief van Von der Leyen.
Wetgeving op komst voor onderzoek én innovatie
Opvallend is de opdracht om wetgeving voor te stellen. Zaharieva moet aan de slag met een European Research Area Act die de vijfde vrijheid garandeert, oftewel het vrije verkeer van onderzoekers, wetenschappelijke kennis en technologie. Het doel is om de fragmentatie van onderzoek tegen te gaan en innovatie & onderzoek te verankeren in de Europese interne markt. Ook komt er een European Innovation Act, die de randvoorwaarden voor innovatie moet stroomlijnen. Het gaat hier om regelgeving, toegang tot kapitaal voor start-ups, en experimenteren in sandboxes.
Wat voor wet?
De brief maakt niet duidelijk om welk type wetgeving het gaat. Formeel gezien kent Europa geen ‘act’, maar wel verordeningen, richtlijnen en aanbevelingen. Bepaalde typen wetgeving zijn veel verstrekkender, zoals de Algemene Verordening Persoonsgegevens (AVG/GDPR). Als de recente geschiedenis een voorbeeld is, dan zou het ook hier om de ingrijpende vorm gaan. Zo zijn de Chips Act, Digital Single Markets Act en de Digital Services Act ook verordeningen.
Uitbreiding ERC en EIC op til …
De European Research Council (ERC) en European Innovation Council (EIC) moeten groeien, schrijft Von der Leyen. Europe heeft meer wetenschappelijke excellentie, baanbrekend fundamenteel onderzoek en disruptieve innovatie nodig. Een netwerk van vertrouwde investeerders moet de werking van de EIC versterken. Een carrière als onderzoeker moet aantrekkelijker worden, onder meer via de Europese Universiteiten Allianties. En er komt een langetermijnstrategie voor onderzoeksinfrastructuren, zodat er een Europees landschap ontstaat, in plaats van versnipperde, ondoorzichtige nationale infrastructuren.
… maar Horizon Europe slechts één keer genoemd
Opvallend genoeg wordt Horizon Europe maar één keer genoemd in de brief: het programma moet de hoogste standaarden voor excellentie en impact behalen. Ook moet Zaharieva ervoor zorgen dat de missies in 2030 hun doelen hebben behaald, dat de joint undertakings (geïnstitutionaliseerde partnerschappen) hun nut bewijzen, en het New European Bauhaus door ontwikkelen.
Opvallend afwezig: widening en het volgende kaderprogramma
Het volgende kaderprogramma wordt helemaal niet genoemd in de opdrachtbrief. Nochtans zal de Commissie naar verwachting volgend jaar een voorstel doen voor het tiende kaderprogramma. Horizon Europe loopt immers af in 2027. Ook ongenoemd blijven widening en de innovatiekloof. Ergens is die afwezigheid ook logisch: wie onderzoek & innovatie centraal stelt in onze economie, mag de ambtstermijn niet beperken tot een enkel programma.
Gerichte internationale samenwerking
Buiten de EU moet Zaharieva heel voorzichtig opereren. Aan de ene kant moet zij een Europese aanpak van onderzoeksveiligheid uitwerken. De ontwikkeling van kritieke technologieën in Europa en economische belangen vormen daarin speerpunten. Tegelijkertijd moet zij technologische samenwerking stimuleren in sectoren waarin Europa afhankelijk is, mits die partners onze normen en waarden onderschrijven. Dual-use technologie heeft potentieel, constateert Von der Leyen.
Aandacht voor het mkb en nieuwe technologieën
Zoals in alle opdrachtbrieven, krijgt ook hier het mkb extra aandacht. Een start-up en scale-up strategie moet de juiste kaders scheppen. Ook moet toegang tot het kaderprogramma voor het midden- en kleinbedrijf moet beter. Een Raw Materials Act en Biotech Act richten zich op deze voor Europa strategisch belangrijke sectoren, ondersteund door een Strategy for European Life Sciences. Verder moet Zaharieva een European AI Research Council overwegen.
Wie is Zaharieva?
De Bulgaarse Ekaterina Zaharieva is een voormalig vicepremier, minister van buitenlandse zaken, minister van justitie, en minister van regionale ontwikkeling. Zij is jurist van opleiding. Zaharieva is lid van GERB, een christendemocratische partij die tot de Europese Volkspartij (EVP) behoort, net als CDA, NSC en BBB. Dat Zaharieva deze portefeuille krijgt is enigszins opvallend: de vorige commissarissen voor onderzoek & innovatie waren immers ook Bulgaren van christendemocratische huize (Mariya Gabriel 2019-2023 en Iliana Ivanova 2023-2024).
Context
Nu Von der Leyen haar kandidaat-commissarissen heeft geselecteerd en hun portfolio’s heeft onthuld met een opdrachtbrief, zal het Parlement de kandidaten nog goedkeuren. Hiervoor zullen de verschillende commissies eerst hun betreffende kandidaat grillen, waarna het hele Parlement nog een oordeel mag geven. Voor Zaharieva betekent dit dat de ITRE-commissie haar nog eens goed aan de tand mag voelen. De Roemeense Roxana Mînzatu is de beoogd commissaris voor skills en onderwijs.
