Money rules
Kijkende naar het budgetvoorstel van de Europese Commissie, is het een stap in de goede richting. Onderzoeks – en wetenschapsprogramma Horizon Europe ziet het budget stijgen naar 175 miljard euro. Deze stap is zeer welkom, want veel goede voorstellen kunnen nu niet worden gesteund door een gebrek aan financiering. Verantwoordelijk Eurocommissaris Zaharieva noemt de budgetverhoging “geen luxe, maar noodzaak, want zeven van de tien hoogwaardige onderzoeksvoorstellen blijven achter zonder financiering door een tekort aan budget”. In haar presentatie noemde Von der Leyen dit een verdubbeling. Dat is het niet, mede door de inflatiecijfers die de Eurozone de afgelopen jaren heeft gezien, maar het betreft wel een flinke stijging. De Commissie heeft een ambitieus MFK-voorstel gepresenteerd van bijna 2000 miljard euro, een budgetstijging van 43% ten opzichte van de huidige begroting. De onderzoeks – en innovatiemiddelen stijgen zelfs nog wat harder, in vergelijking met het huidige begroting is dat met 55%. So far, so good.
Vier pijlers, één single rulebook en veel vragen
Waar er tot voor kort veel zorgen waren over of er überhaupt een onafhankelijk kaderprogramma zou komen, zien we de bekende vier pijlers in het voorstel terugkomen.
Kijken we een slag dieper, brengt de vier pijler-structuur een aantal vragen met zich mee. De overlap met het nieuwe Concurrentiefonds en pijler twee is evident, met vier overlappende strategische prioriteiten in pijler twee en het Concurrentiefonds. De Europese Commissie heeft een ‘single rulebook’ aangekondigd, om zo aanvraagprocedures te versimpelen. Van dit single rulebook ontbreekt voorlopig ieder spoor. Daarmee blijft de vraag wat dit betekent voor de kennissector vooralsnog onbeantwoord. Is het Concurrentiefonds een bedreiging voor de onafhankelijkheid van het kaderprogramma en een instrument van meer politieke sturing door de Commissie? Of is het een buitenboordmotor die de impact van onderzoek kan vergroten en wetenschappelijk onderzoek kan opschalen?
Offensief in de verdediging
Andere hete hangijzers zijn de positie van dual-use en defensie in het Horizon-programma en in het nieuwe Concurrentiefonds. Een groot deel van het budget van het Concurrentiefonds gaat naar defensie. De voorgestelde uitgaven op defensiegebied betekenen een vervijfvoudiging ten opzichte van het huidige budget. Daarnaast is “Resilience and Security, Defence Industry and Space” één van de vier thema’s in pijler twee van Horizon en in het Concurrentiefonds. Gezien de geopolitieke situatie en de oorlog in Oekraïne is de aandacht voor defensie wellicht een begrijpelijke keuze. In de huidige vorm betekent dit echter dat er in het Concurrentiefonds minder budget overblijft voor de andere prioriteiten. Denk aan het door Mario Draghi gewenste innovatiebudget om de ‘valley of death’ voor Europese start-ups te voorkomen.
Dual-use by default
Daarnaast heeft Eurocommissaris Zaharieva aangegeven dat het nieuwe Horizon programma ‘dual use by default’ is. Of dat ook betekent dat er extra ondersteuning en begeleiding komt vanuit de Commissie om onderzoekers te ondersteunen is vooralsnog onduidelijk. Een andere vraag is wat dit betekent voor de niet-EU associatielanden die deelnemen aan het Horizon programma. Kunnen zij aanspraak maken op alle calls, dus ook op defensie? Of zal de Commissie hierin beperkingen gaan aanbrengen? Duidelijk is wél dat de Commissie stevig inzet op een Europese defensie-industrie en hier ook onderzoek en innovatie voor inzet. Uit het Europees Parlement klinken vooralsnog kritische geluiden over de positie van de Commissie op het gebied van dual-use.
Versimpeling en vereenvoudiging?
In de aanloop naar de presentatie van het nieuwe MFK-voorstel werd veel gesproken over versimpeling en vereenvoudiging. Is dit gelukt op gebied van onderzoek en innovatie? Mwah…er is vooral nog veel onduidelijkheid over de governance structuur en de verhouding tussen het Horizon programma en het Concurrentiefonds. “Strategische programmering voor gezamenlijk onderzoek zal worden ondersteund door een interne beoordelingscapaciteit, het ‘observatory of emerging technologies’,” aldus het Horizon-voorstel. Het verwijst vervolgens naar de verordening van het Concurrentiefonds, maar ook die biedt geen houvast.
Concurrentie binnen het concurrentiefonds?
Het Concurrentiefonds moet worden gerund en geïmplementeerd door comités, bestaande uit een vertegenwoordiging van de Europese Commissie en de lidstaten. Er moet één algemeen comité worden gevormd, vier comité’s op de vier prioritaire thema’s uit het fonds en drie specifieke comités voor ‘resilience, space and the security industry.’ Op het politieke niveau moet het Concurrentiefonds worden aangestuurd door zowel Ekaterina Zaharieva, commissaris voor onderzoek, en Stéphane Séjourné, commissaris voor industrie. Daarmee lijkt er geen sprake van versimpeling, maar eerder van een ingebouwde machtsstrijd. Gaan we een strijd zien tussen twee Commissarissen met ieder hun eigen doelstellingen? Duidelijk is wel dat het fonds, en daarmee mogelijk ook pijler twee van Horizon, te maken krijgt met meer top-down politieke sturing door de Europese Commissie. En mogelijk niet alle onderzoeksthema's uit het huidige Horizonprogramma zullen terugkeren.
Context
Het voorstel voor het volgende kaderprogramma is gepubliceerd in het kader van het voorstel van de Europese Commissie voor het nieuw meerjarig financieel kader (MFK). Het MFK loopt voor zeven jaar en de Commissie stemt hiermee de duur en budgetten voor haar inhoudelijke programma’s af. Het huidige MFK loopt af in 2027. Het nieuwe MFK moet ingaan op 2028. Dit betreft enkel het voorstel van de Commissie voor het volgende kaderprogramma. Nu is het aan de Raad en het Parlement om hun eigen standpunt op het programma te vormen om daarna tot consensus te komen in de trilogen, de onderhandeling tussen Raad, Parlement en Commissie.
