Laatste ontwikkelingen

Vijf agentschappen hebben een nieuwe One-Health taskforce opgezet. De taskforce zal helpen bij de implementatie van de One Health agenda van 2024 tot 2026. Vijf doelstellingen moeten bijdragen aan beter wetenschappelijk advies aan de Commissie en het opstellen van een One Health-gedreven onderzoeks- en innovatie agenda. 

Er komt een nieuw publiek-privaat partnerschap binnen Horizon Europe over breingezondheid. De Commissie opende een consultatie om de strategische agenda te bepalen.

Nieuwe Raadsconclusies stellen dat een Europese database nodig is voor beter inzicht in de prioritaire EU gezondheidsbehoeften. Europese gezondheidsministers voorzien dat onafhankelijke onderzoekers binnen deze database wetenschappelijk onderbouwde data over ziekte-preventie en gezondheidssystemen verzamelen. Ook uit de Raad het belang van meer Europese coördinatie op internationale klinische proeven en een Europees partnerschap voor onderzoek naar pandemieën en misinformatie. Eerder vroegen zij ook meer aandacht voor mentale gezondheidsproblemen.

In de plannen van de vers herkozen Commissievoorzitter Von der Leyen kondigt zij meerdere plannen voor gezondheid aan. Zo heeft zij de ambitie om robuustere gezondheidsinfrastructuren en strategieën voor het bemachtigen van sleutelmedicijnen op te zetten. In de EU is er een ernstig tekort aan medische apparaten en medicijnen. Voor de materiële tekorten, komt er een Critical Medicines Act, om afhankelijkheid van andere landen te verminderen. Daarnaast moet er meer aandacht komen voor preventieve gezondheidszorg, van mentale gezondheid (privé en op werk), cardiovasculaire ziektes, degeneratieve ziektes en onderzoek naar autisme. Deze zal voortborduren op het Beating Cancer Plan, wat als succes wordt bestempeld. Het lijkt er op dat gezondheid het in dit plan heeft af moeten leggen tegen een vergrote focus op defensie. Binnen 100 dagen van het mandaat zal er een actieplan verschijnen voor cybersecurity voor ziekenhuizen en andere zorgverleners.

Gezondheidsonderzoek

Horizon Europe trekt in de periode 2021-2027 8,3 miljard euro uit voor gezondheidsonderzoek. Het cluster Gezondheid financiert projecten van consortia op zes actiegebieden:

1. Gezondheid gedurende de hele levensloop
2. Niet-overdraagbare en zeldzame ziekten
3. Instrumenten, technologieën en digitale oplossingen voor de gezondheids- en zorgsector, met inbegrip van gepersonaliseerde geneesmiddelen
4. Sociale en milieugezondheidsdeterminanten
5. Infectieziekten, waaronder armoedegerelateerde en verwaarloosde ziekten
6. Gezondheidszorgstelsels

Een deel van het geld in dit cluster wordt verdeeld door reguliere calls. Ook draagt het cluster bij aan de missie gericht op kanker. Tenslotte plant de Commissie acht partnerschappen op het gebied van gezondheid die tussen 2021-2024 van start moeten gaan. Naast financiering uit Horizon Europe dragen partners uit de private en publieke sector bij. Het gaat om:

1. Innovative Health Initiative
2. EU-Africa Global Health Partnership
3. European partnership for chemicals risk assessment
4. Health and Care Systems Transformation
5. Personalised Medicine
6. Rare Diseases
7. One Health AMR
8. Fostering an ERA for health research

Gezondheidsonderzoekers kunnen ook bij andere onderdelen van Horizon Europe terecht. De European Research Council (ERC) en Marie Skłodowska-Curie Acties (MSCA) accepteren bijvoorbeeld voorstellen op het vlak van excellente gezondheidswetenschap. Hetzelfde geldt voor de European Innovation Council (EIC) en het European Institute of Innovation and Technology (EIT). Zo heeft de EIC speciale Pathfinder Challenges gericht op gezondheid en is één van de instituten onder het EIT gewijd aan gezondheid.

EU4Health gericht op implementatie en testen

EU4Health is het Europese gezondheidsprogramma. Het programma richt zich expliciet niet op onderzoeksprojecten, maar kan wel gebruikt worden voor projecten op het vlak van uitvoering, pilots, testen en demonstraties. Zo financiert EU4Health de European Reference Networks (ERN) die experts op specifieke zeldzame ziektes samenbrengen en waar Nederlandse kennisinstellingen bijzonder gewenst blijken.

EU4Health beschikt in de periode 2021-2027 over een budget van 5,1 miljard euro, wat flink meer is dan de 450 miljoen euro in de periode 2014-2020. Net als Horizon Europe werkt EU4Health met calls waarop voorstellen kunnen worden ingediend. Het programma kent vier doelstellingen, die weer zijn onderverdeeld in tien actielijnen:

1. Gezondheid verbeteren en bevorderen, waaronder preventie en internationale samenwerking;
2. Grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen aanpakken, waaronder aanleggen van voorraden en training van personeel;
3. Geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en crisisgerelateerde producten verbeteren;
4. Gezondheidszorgstelsels sterker, veerkrachtiger en efficiënter maken door onder meer digitalisering en empirisch onderbouwd beleid.

Met de tussentijdse evaluatie vroeg de Commissie om feedback op de werking van EU4Health tot dusver te beoordelen.
Ook opende de Commissie een consultatie voor de prioriteiten rondom partnerschappen, digitalisering en gezondheidssystemen in het volgende werkprogramma.

Europese Gezondheidsunie?

Aangespoord door COVID-19 heeft het Europees gezondheidsbeleid onder Ursula von der Leyen, voorzitter van de Commissie, een vlucht genomen. Als Europa zich wil voorbereiden op nieuwe pandemieën, moeten de Europese gezondheidsbevoegdheden op de schop, stelde de Commissie in haar voorstel voor een Europese Gezondheidsunie. Het voorstel steunt op een aantal pijlers, waaronder:

• Nieuwe regels op het vlak van grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen;
• Een nieuwe Health Emergency preparedness and Response Authority (HERA) en een versterking van de bestaande agentschappen European Centre for Disease Control and Prevention (ECDC) en European Medicines Agency (EMA);
• Een Europese Health Data Space waarbinnen kennisinstellingen, overheden en bedrijven gemakkelijker data kunnen uitwisselen;
• Het Beating Cancer Action Plan.

Gewapend met een mondiale gezondheidsstrategie gaat de Commissie zich richten op gezondheidsdreigingen en toegang tot zorg buiten de EU. In Europa investeert de Commissie in onderzoek naar vaccins en nieuwe medicijnen in voorbereiding op nieuwe pandemieën. De mondiale aanpak stoelt op drie aandachtsgebieden: gezonde mensen, functionerende systemen en HERA. Omdat de Commissie beperkte bevoegdheden heeft op het vlak van gezondheid, nodigt ze alle lidstaten uit om mee te doen. Onder meer het EU-Africa Global Health Partnership EDCTP3 kan een bijdrage leveren. In de zomer van 2022 liep een consultatie.

Health Emergency Response Authority (HERA)

De Health Emergency preparedness and Response Authority (HERA) is een nieuwe dienst voor onder meer de opsporing van nieuwe ziektes, het delen van data en een Europees netwerk voor klinische proeven. De Amerikaanse Biomedical Advanced Research and Development Authority (BARDA) diende als inspiratie, hoewel de Europese variant zich vooral richt op de bestrijding van biomedische dreigingen, met onderzoek als één van de instrumenten.

Al voor de lancering riep HERA veel vragen en zelfs kritiek op. Zo is HERA juridisch gezien een interne dienst van de Commissie, net als bijvoorbeeld het archief. Hierdoor mag het Parlement niet en de Raad slechts beperkt meebeslissen over de taken van HERA. Volgens de Commissie is dit echter nodig zodat HERA snel aan de slag kon. Ook waren er vragen over het budget. Volgens de Commissie zal HERA tot en met 2027 50 miljard euro kunnen besteden, maar hiervan blijken lidstaten 20 miljard te moeten ophoesten. De rest van het bedrag komt uit verschillende Europese potjes. Uit het HERA-werkprogramma voor 2022 bleek dat programma’s als Horizon Europe en EU4Health specifieke HERA-projecten steunen, maar dat reguliere projecten ook het HERA-label opgeplakt krijgen.

European Health Data Space (EHDS)

De Europese Health Data Space moet een sterk wettelijk kader bieden voor het gebruik van gezondheidsdata voor onderzoek, innovatie, publieke gezondheid, beleidsontwikkeling en regelgeving. Binnen de dataruimte dient iedere lidstaat dient een instantie voor toegang tot gezondheidsgegevens op te zetten die beslist over vergunningen. Deze instanties zullen vervolgens worden aangesloten op een nieuwe gedecentraliseerde EU-infrastructuur voor secundair gebruik (HealthData@EU), die grensoverschrijdende onderzoeksprojecten moet gaan ondersteunen. Volgens het Parlement en de Raad moet de EHDS de toegang tot gezondheidsdata voor onderzoekers verbeteren, maar ook de rechten van de burger goed beschermen middels een opt-out optie.

Beating Cancer Action Plan

Het Europese kankeractieplan (Europe’s Beating Cancer Action Plan) is een nieuw initiatief van de Commissie Von der Leyen. Het plan moet kanker op alle mogelijke manieren bestrijden en bestrijkt onderzoek, preventie, zorg, nazorg en het leven na kanker. Op onderzoeksgebied bevatte het voorstel van de Commissie onder meer een Europees Knowledge Centre on Cancer, digitalisering in de vorm van een European Cancer Information System en een European Cancer Imaging Initiative. Ter verbetering van diagnose en behandeling beoogt de Commissie een strategische onderzoeksagenda voor radiologie. Een interdisciplinair trainingsprogramma zal oncologen, chirurgen en radiologen vanaf 2021 kunnen opleiden, net als een trainingsprogramma voor onderzoekers op het vlak van personalised medicine. Een roadmap biedt inzicht in de plannen tot en met 2025.

De Commissie schreef het plan met behulp van een uitvoerig consultatieproces met onder meer een online consultatie, een gerichte consultatie van belangenorganisaties en evenementen in de lidstaten. Het actieplan heeft een persoonlijke betekenis voor zowel Ursula von der Leyen als Stella Kyriakides, Europees commissaris voor gezondheid. Von der Leyen verloor op dertienjarige leeftijd haar jongere zusje aan kanker, terwijl Kyriakides twee keer borstkanker heeft overwonnen.

Dierproeven

De Commissie wil nog geen afscheid nemen van dierproeven. Hoewel het Parlement vroeg om de uitfasering te versnellen, pleit de Commissie voor een stapsgewijze aanpak aangezien er niet voor elke toepassing een alternatief voor handen is. Toch boekt de EU vooruitgang op proefdiervrije methodes.

Laatst geüpdatet op 2 september 2024