Nieuwe databronnen
Onderzoekers hebben binnenkort een nieuwe manier om data te verzamelen. De nieuwe Data Act stelt burgers in staat om zelf te bepalen aan wie zij hun gegevens afstaan. Dat blijkt uit het voorstel van de Commissie voor de nieuwe Verordening ‘on harmonised rules on fair access to and use of data (Data Act)’. Als sluitstuk van de Europese datastrategie heeft de Data Act als doel om duidelijk te maken wie toegang heeft tot data uit toepassingen en producten (het zogenaamde Internet of Things, of IoT), en bepaalt de Act wie daar gebruik mag maken. Op het eerste oog zou het huidige voorstel betekenen dat onderzoekers en onderzoeksinstellingen eenvoudiger toegang kunnen krijgen tot zulke data. Gebruikers kunnen hun gegevens bijvoorbeeld vrijwillig delen voor onderzoeksdoeleinden, maar ook via overheden in het geval dat daar een maatschappelijke noodzaak voor is. De belangrijkste gevolgen van het voorstel zijn als volgt:
- Gebruikers bepalen zelf welke derde partijen (waaronder onderzoeksorganisaties) gebruik mogen maken van hun data. Grote digitale platformen zoals Facebook mogen geen aanspraak maken op deze data, terwijl kleine en microbedrijven hun data nooit verplicht hoeven te delen;
- Bedrijven zijn verplicht data te delen met publieke instanties onder bepaalde (uitzonderlijke) omstandigheden, bijvoorbeeld bij de bestrijding van een pandemie. Publieke instanties mogen in dat geval deze data delen met onderzoekers en/of onderzoeksinstellingen;
- Gebruikers krijgen net zoals de producent toegang tot gegevens uit producten en diensten, bijvoorbeeld bij een slimme koelkast of vaatwasser;
- Het moet voor gebruikers makkelijker worden om hun data naar andere clouddiensten over te dragen;
- Data moet meer gestandaardiseerd worden om zo een gemeenschappelijke markt voor data mogelijk te maken.
Kritiek: data-uitwisseling buiten de EU in gevaar en onduidelijkheid over noodsituaties
De Commissie wil met de Data Act bestaande barrières op heffen en een omgeving creëren waarin het delen van data veilig kan plaatsvinden. Het onderzoeksveld wordt expliciet benoemd als een van de partijen die hier voordeel uit zou moeten halen. Toch is er ook kritiek, bijvoorbeeld dat door deze verplichtingen de internationale uitwisseling van data in gevaar komt omdat niet-Europese bedrijven wellicht geneigd zijn hun producten niet meer aan te bieden in de EU. Hiermee zou de overdraagbaarheid van data buiten de EU in het geding kunnen komen. In een consultatie voorafgaand aan de Data Act waarschuwde Science Europe dat het voor onderzoekers cruciaal is om zekerheid te hebben dat hun data beschikbaar is buiten de EU. Ook verschillende Europese bedrijvenkoepels zijn ontevreden en stellen dat het nog niet duidelijk is wat onder maatschappelijke noodzaak valt.
Tevens update over dataruimtes
De Commissie verschaft ook een update over de te creëren Europese dataruimtes. Opvallendste ontwikkeling is dat er twee nieuwe ruimtes bijkomen gericht op de toerisme- en bouwsector naast de tien geplande dataruimtes. Tevens meldt het document dat de European Health Data Space als eerste dataruimte in een testfase verkeerd. In Nederland kunnen vooralsnog alleen dokters gebruik maken van bepaalde gezondheidsdata uit de dataruimte. De nieuwe dataruimtes brengen alle relevante data in een sector samen waardoor dit eenvoudig en grootschalig gedeeld kan worden.
Context
De Dataverordening is het sluitstuk van een vierdelige set aan wetgeving om de Europese datastrategie te verwezenlijken. Eerder stelde de Commissie al de Data Governance Act, de Digital Market Act en de Digital Services Act voor. Deze wetgeving moet bijdragen om Europa klaar te stomen voor de digitale transitie. Hoofdcomponent binnen deze transitiestrategie is de European strategy for data, die het potentieel van data-uitwisseling moet verwezenlijken. Uiteindelijk wil de Commissie zodoende een ‘gemeenschappelijke Europese markt voor data’ opzetten. Waar de Data Governance Act regelt dat er gemeenschappelijke regels komen wat betreft de toegang tot data, regelt de Data Act het eerlijk delen van data. De sectorale Europese dataruimtes moeten het toonbeeld worden van het potentieel van Europese data-uitwisseling.
