Dossier: Gezondheid

Gezondheid is een belangrijk thema binnen het Europese onderzoeksprogramma Horizon Europe. Ook het programma EU4Health maakt geld beschikbaar voor gezondheidsprojecten. Onder Ursula von der Leyen lijkt gezondheid op Europese niveau aan gewicht gewonnen te hebben, mede als gevolg van COVID-19.


Laatste ontwikkelingen

Gewapend met een mondiale gezondheidsstrategie gaat de Commissie zich richten op gezondheidsdreigingen en toegang tot zorg buiten de EU. In Europa investeert de Commissie in onderzoek naar vaccins en nieuwe medicijnen in voorbereiding op nieuwe pandemieën. In de zomer van 2022 liep een consultatie.

De verwachte herziening van de farmaceutische wetgeving, met in het bijzonder aandacht voor weesgeneesmiddelen en geneesmiddelen voor kinderen, is herhaaldelijk uitgesteld. Naar verluidt is het knelpunt binnen de Commissie de bescherming van patenten.

Nieuw beleid rond mentale gezondheid onder de werktitel ‘A comprehensive approach to mental health’ verschijnt naar verwachting op 7 juni 2023. De Commissie kondigde het plan aan in het Commissie werkprogramma voor 2023.

Het Zweeds voorzitterschap is op gezondheidsvlak voornemens onderhandelingen te voeren over de European Health Data Space. Verder wil Zweden de implementatie van het Europe’s Beating Cancer Plan promoten. Een andere belangrijke stap is het vernieuwen van de EU Global Health Strategy. Tevens noemt Zweden als prioriteiten onder meer makkelijke toegang tot medicatie en medische apparatuur en de strijd tegen antimicrobiële resistentie.

Laatst geüpdatet: 28 maart 2023

Gezondheidsonderzoek

Horizon Europe trekt in de periode 2021-2027 8,3 miljard euro uit voor gezondheidsonderzoek. Het cluster Gezondheid financiert projecten van consortia op zes actiegebieden:

  1. Gezondheid gedurende de hele levensloop
  2. Niet-overdraagbare en zeldzame ziekten
  3. Instrumenten, technologieën en digitale oplossingen voor de gezondheids- en zorgsector, met inbegrip van gepersonaliseerde geneesmiddelen
  4. Sociale en milieugezondheidsdeterminanten
  5. Infectieziekten, waaronder armoedegerelateerde en verwaarloosde ziekten
  6. Gezondheidszorgstelsels

Een deel van het geld in dit cluster wordt verdeeld door reguliere calls. Ook draagt het cluster bij aan de missie gericht op kanker. Tenslotte plant de Commissie acht partnerschappen op het gebied van gezondheid die tussen 2021-2024 van start moeten gaan. Naast financiering uit Horizon Europe dragen partners uit de private en publieke sector bij. Het gaat om:

  1. Innovative Health Initiative
  2. EU-Africa Global Health Partnership
  3. European partnership for chemicals risk assessment
  4. Health and Care Systems Transformation
  5. Personalised Medicine
  6. Rare Diseases
  7. One Health AMR
  8. Fostering an ERA for health research

Gezondheidsonderzoekers kunnen ook bij andere onderdelen van Horizon Europe terecht. De European Research Council (ERC) en Marie SkÅ‚odowska-Curie Acties (MSCA) accepteren bijvoorbeeld voorstellen op het vlak van excellente gezondheidswetenschap. Hetzelfde geldt voor de European Innovation Council (EIC) en het European Institute of Innovation and Technology (EIT). Zo heeft de EIC speciale Pathfinder Challenges gericht op gezondheid en is één van de instituten onder het EIT gewijd aan gezondheid.

EU4Health gericht op implementatie en testen

EU4Health is het Europese gezondheidsprogramma. Het programma richt zich expliciet niet op onderzoeksprojecten, maar kan wel gebruikt worden voor projecten op het vlak van uitvoering, pilots, testen en demonstraties. Zo financiert EU4Health de European Reference Networks (ERN) die experts op specifieke zeldzame ziektes samenbrengen en waar Nederlandse kennisinstellingen bijzonder gewenst blijken.

EU4Health beschikt in de periode 2021-2027 over een budget van 5,1 miljard euro, wat flink meer is dan de 450 miljoen euro in de periode 2014-2020. Net als Horizon Europe werkt EU4Health met calls waarop voorstellen kunnen worden ingediend. Het programma kent vier doelstellingen, die weer zijn onderverdeeld in tien actielijnen:

  1. Gezondheid verbeteren en bevorderen, waaronder preventie en internationale samenwerking;
  2. Grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen aanpakken, waaronder aanleggen van voorraden en training van personeel;
  3. Geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en crisisgerelateerde producten verbeteren;
  4. Gezondheidszorgstelsels sterker, veerkrachtiger en efficiënter maken door onder meer digitalisering en empirisch onderbouwd beleid.

Via consultaties betrekt de Commissie het publiek bij het programma. In één consultatie vraagt de Commissie waar het werkprogramma 2023 voor EU4Health over moet gaan. In een andere kunnen mensen hun ervaringen delen met het vorige gezondheidsprogramma, dat liep van 2014 tot en met 2020. Deze consultatie dient ter voorbereiding van de evaluatie van het programma.

Gezondheidsunie geeft nieuwe ambities

Aangespoord door COVID-19 heeft het Europees gezondheidsbeleid onder Ursula von der Leyen, voorzitter van de Commissie, een vlucht genomen. Als Europa zich wil voorbereiden op nieuwe pandemieën, moeten de Europese gezondheidsbevoegdheden op de schop, stelde de Commissie in haar voorstel voor een Europese Gezondheidsunie. Het voorstel steunt op een aantal pijlers, waaronder:

  • Nieuwe regels op het vlak van grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen;
  • Een nieuwe Health Emergency preparedness and Response Authority (HERA) en een versterking van de bestaande agentschappen European Centre for Disease Control and Prevention (ECDC) en European Medicines Agency (EMA);
  • Een Europese Health Data Space waarbinnen kennisinstellingen, overheden en bedrijven gemakkelijker data kunnen uitwisselen;
  • Het Beating Cancer Action Plan.

Met de Gezondheidsunie lijkt de Commissie op gezondheidsvlak een stuk ambitieuzer onder Ursula von der Leyen dan onder haar voorganger Jean-Claude Juncker, van wie werd gezegd dat hij weinig interesse in gezondheidsbeleid had. Von der Leyen is daarentegen een gediplomeerd arts en ziet zich gesteund door haar commissaris voor gezondheid, Stella Kyriakides. Desondanks wordt de Commissie enigszins in toom gehouden door haar beperkte bevoegdheden op het vlak van gezondheid.

Health Emergency Response Authority

De Health Emergency preparedness and Response Authority (HERA) is een nieuwe dienst voor onder meer de opsporing van nieuwe ziektes, het delen van data en een Europees netwerk voor klinische proeven. De Amerikaanse Biomedical Advanced Research and Development Authority (BARDA) diende als inspiratie, hoewel de Europese variant zich vooral richt op de bestrijding van biomedische dreigingen, met onderzoek als één van de instrumenten.

Al voor de lancering roept HERA veel vragen en zelfs kritiek op. Zo is HERA juridisch gezien een interne dienst van de Commissie, net als bijvoorbeeld het archief. Hierdoor mag het Parlement niet en de Raad slechts beperkt meebeslissen over de taken van HERA. Volgens de Commissie is dit echter nodig zodat HERA snel aan de slag kan.

Ook zijn er vragen over het budget. Volgens de Commissie zal HERA tot en met 2027 50 miljard euro kunnen besteden, maar hiervan blijken lidstaten 20 miljard te moeten ophoesten. De rest van het bedrag komt uit verschillende Europese potjes. Uit het HERA-werkprogramma voor 2022 blijkt dat programma’s als Horizon Europe en EU4Health specifieke HERA-projecten steunen, maar dat reguliere projecten ook het HERA-label opgeplakt krijgen.

Global Health Strategy

De Commissie stelde een visie om mondiale gezondheid op in een ‘EU Global Health Strategy’. De mondiale aanpak stoelt op drie aandachtsgebieden: gezonde mensen, functionerende systemen en HERA. Omdat de Commissie beperkte bevoegdheden heeft op het vlak van gezondheid, nodigt ze alle lidstaten uit om mee te doen. Onder meer het EU-Africa Global Health Partnership EDCTP3 kan een bijdrage leveren.

Health Data Space

De Europese Health Data Space moet een sterk wettelijk kader bieden voor het gebruik van gezondheidsdata voor onderzoek, innovatie, publieke gezondheid, beleidsontwikkeling en regelgeving. Binnen de dataruimte dient iedere lidstaat dient een instantie voor toegang tot gezondheidsgegevens op te zetten die beslist over vergunningen. Deze instanties zullen vervolgens worden aangesloten op een nieuwe gedecentraliseerde EU-infrastructuur voor secundair gebruik (HealthData@EU), die grensoverschrijdende onderzoeksprojecten moet gaan ondersteunen.

Dierproeven

De Commissie wil nog geen afscheid nemen van dierproeven. Hoewel het Parlement vroeg om de uitfasering te versnellen, pleit de Commissie voor een stapsgewijze aanpak aangezien er niet voor elke toepassing een alternatief voor handen is. Toch boekt de EU vooruitgang op proefdiervrije methodes.

Beating Cancer Action Plan

Het Europese kankeractieplan (Europe’s Beating Cancer Action Plan) is een nieuw initiatief van de Commissie Von der Leyen. Het plan moet kanker op alle mogelijke manieren bestrijden en bestrijkt onderzoek, preventie, zorg, nazorg en het leven na kanker. Op onderzoeksgebied bevatte het voorstel van de Commissie onder meer een Europees Knowledge Centre on Cancer, digitalisering in de vorm van een European Cancer Information System en een European Cancer Imaging Initiative. Ter verbetering van diagnose en behandeling beoogt de Commissie een strategische onderzoeksagenda voor radiologie. Een interdisciplinair trainingsprogramma zal oncologen, chirurgen en radiologen vanaf 2021 kunnen opleiden, net als een trainingsprogramma voor onderzoekers op het vlak van personalised medicine. Een roadmap biedt inzicht in de plannen tot en met 2025.

De Commissie schreef het plan met behulp van een uitvoerig consultatieproces met onder meer een online consultatie, een gerichte consultatie van belangenorganisaties en evenementen in de lidstaten. Het actieplan heeft een persoonlijke betekenis voor zowel Ursula von der Leyen als Stella Kyriakides, Europees commissaris voor gezondheid. Von der Leyen verloor op dertienjarige leeftijd haar jongere zusje aan kanker, terwijl Kyriakides twee keer borstkanker heeft overwonnen.

lees meer