Wat betekent een ERA Act voor de vijfde vrijheid?
Hoe kan een ERA Act de vijfde vrijheid garanderen, zoals Commissievoorzitter Von der Leyen schrijft in haar opdrachtbrief aan kandidaat-commissaris Zaharieva? De Bulgaarse christendemocraat heeft de eer om een wet voor de Europese Onderzoeksruimte (ERA) op te stellen, zo blijkt uit de opdrachtbrief. Zaharieva zou deze ERA Act moeten uitwerken ter invulling van de vijfde vrijheid en daarmee een sleutelrol aannemen in het weghalen van barrières voor het vrije verkeer van kennis. Enrico Letta roept in zijn rapport op tot de volledige integratie van de vijfde vrijheid voor de toekomst van de EU's interne markt. Hoe deze wet zal samenhangen met het huidige en volgende kaderprogramma en welke rol de vijfde vrijheid zal spelen, zal de komende jaren duidelijker moeten worden. Neth-ER riep in 2020 al in haar position paper over de ERA op tot deze realisatie.
Waar gaan O&I investeringen naartoe?
Hoe zal de Europese Commissie lidstaten en private partijen stimuleren om in onderzoek en innovatie (O&I) te investeren? En hoe zou Zaharieva de voorstellen van Draghi en een nieuwe innovatiewet inzetten om O&I-investeringen te stimuleren? Naast juridische hindernissen zijn ondermaatse investeringen een groot obstakel om Europa's O&I te versterken. Vele lidstaten staan namelijk nog ver weg van het behalen van het doel om 3% van hun bbp te investeren in O&I. Volgens Mario Draghi's rapport over Europa's concurrentiekracht moet de EU dan ook haar O&I investeringsbeleid hervormen. Het valt te verwachten dat Draghi's voorstellen terugkeren in de plannen van de Eurocommissaris. Zo pleit hij voor diepere Europese coördinatie van O&I-investeringen door Europese, nationale en ook private investeringen als één bron te beschouwen. Bovendien ligt een innovatiewet op Zaharieva's bord, waarin een mogelijkheid ligt om doelen en maatregelen rondom O&I-investeringen te duiden. Wellicht worden plannen al iets concreter tijdens de hoorzitting van mevrouw Zaharieva in het Europees Parlement, die begin november gepland staat.
Waar, o waar, is KP10?
Zal Horizon Europe blijven bestaan? Het huidige kaderprogramma eindigt in 2027, en Zaharieva moet volgend jaar een voorstel doen zodat het volgende programma in 2028 kan starten. Opvallend genoeg wordt het volgende kaderprogramma (KP10) niet genoemd in de missiebrief. Valt hieruit af te leiden dat KP10 opgaat in een overkoepelend ‘Competitiveness Fund’? Dat lijkt te kort door de bocht. Het Europese Verdrag stelt een programma voor alle onderzoeks- en innovatieactiviteiten verplicht. Bovendien zijn Europese investeringen in O&I absoluut onmisbaar voor Europa's concurrentievermogen en heeft het kaderprogrammabudget 200 miljard euro nodig, aldus Draghi. Ook Neth-ER riep op tot verdubbeling van het budget van het kaderprogramma. We moeten dus afwachten welk voorstel voor KP10 Zaharieva op tafel zal leggen, waarbij we zeker moeten weten dat de kroonjuwelen uit het huidige Horizon Europe overeind blijven.
Hoe houdt Europa open science en kennisveiligheid in balans?
Blijft Europa open, of gaat de kennispoort op slot? En welke rol zal dual-use onderzoek spelen in open science en kennisveiligheid? Zaharieva krijgt van Von der Leyen de opdracht om het dual-use potentieel van de EU te identificeren en op te tuigen, ter versterking van Europa's economische en onderzoeksveiligheid. Dit is echter nog een complexe uitdaging voor de O&I-sector. Uit de publieke consultatie over de toekomst van dual-use onderzoek in KP10, blijkt dat de O&I-sector, waaronder Neth-ER, nog geen goed oordeel kan vellen over dual-use. Op dit moment is er te veel onduidelijkheid rondom de plannen van de Commissie en daarmee te weinig informatie over de mogelijke implicaties van dual-use technologieën. Tegelijkertijd is het principe van open science een belangrijke bouwsteen voor de vijfde vrijheid van kennis: ‘zo open mogelijk, zo gesloten als nodig’. Zaharieva zal dit voorzichtig moeten aanpakken. Daarbij moet de Commissie een balans vinden tussen de versterking van onderzoeksveiligheid en de bescherming van open science.
Wat is de slagkracht van de Commissie?
Kan Zaharieva zich staande houden in de nieuwe Commissie? Naast comissarissen die mede-verantwoordelijk zijn voor O&I-beleid, krijgt Zaharieva ook te maken met de commissaris voor onderwijs. In de nieuwe taakverdeling staan onderwijs en onderzoek & innovatie niet meer onder de hoede van dezelfde commissaris. Bovendien zullen maar liefst drie vicevoorzitters zich met haar portefeuille bemoeien, voornamelijk op het gebied van technologische ontwikkelingen. Zaharieva zal dus stevige schoenen nodig hebben om de slag te slaan in een ingewikkelde driehoeksverhouding tussen onderwijs, onderzoek en innovatie. Onderzoek en innovatie als kloppend hart van de economie, zoals Von der Leyen bepleit, betekent dat iedereen inspraak zal willen hebben op Europees O&I-beleid. Daar bovenop is duidelijk dat de invloed van Von der Leyen veel groter zal worden door de spreiding van verantwoordelijkheden over meerdere commissarissen. Hoe gaat het College van commissarissen de slag slaan met onderzoek, innovatie én onderwijs in het EU-kennisbeleid?
Context
Sinds Von der Leyen door het Europees Parlement is herkozen als Commissievoorzitter voor 2024-2029, heeft zij ook haar kandidaat-commissarissen geselecteerd. Commissievoorzitter Von der Leyen heeft de Bulgaarse Ekaterina Zaharieva aangewezen als kandidaat-commissaris voor Start-ups, Onderzoek en Innovatie. Daarmee zou Bulgarije wederom een portefeuille krijgen gevuld met onderzoek innovatie, maar zonder onderwijs. In november zal het Parlement wederom haar stem uitbrengen en haar beoordeling geven op deze kandidaten. Elke kandidaat-commissaris wordt door de Parlementscommissies uitgebreid ondervraagd tijdens de hoorzittingen. Voor Zaharieva betekent dit dat de ITRE-commissie haar nog eens goed aan de tand mag voelen. De Roemeense Roxana Mînzatu is de beoogd commissaris voor skills en onderwijs.
