Europese ambities te over
De nieuwe regering is van plan een voortrekkersrol binnen een ‘sterke en slagvaardige’ EU te spelen. Open strategische autonomie, verbeterde innovatiekracht, slimme industriepolitiek en een leidende positie in digitalisering en nieuwe technologie zijn hierbij de onderliggende ambities op Europees niveau, zo blijkt uit het coalitieakkoord. Daarnaast wil de regering de democratische legitimiteit van de EU vergroten door het Europees Parlement de bevoegdheid te geven individuele Eurocommissarissen te laten aftreden. Opvallend is verder dat de nieuwe regering openstaat voor verdragswijzigingen ‘als dit in het Nederlands en Europees belang is’, mocht de Conferentie voor de toekomst van Europa daar aanleiding toe geven. Een vorm te geven ‘Europawet’ moet besluitvorming in de EU transparanter maken en de zichtbaarheid vergroten van EU-beleid.
Uitwerking herstelplan cruciaal
De installatie van de nieuwe regering maakt de weg vrij voor de uitwerking van een herstelplan, waarvoor Nederland bijna zes miljard euro in Brussel kan ophalen in ruil voor beleidshervormingen. Op dit moment is Nederland de enige lidstaat in de EU die nog geen herstelplan heeft ingediend. De herstelplannen van 22 lidstaten zijn al volledig goedgekeurd, waardoor ze kunnen starten met de implementatie. Om de relatieve concurrentiepositie van Nederland als kennisland veilig te stellen is een spoedige uitwerking van het Nederlandse herstelplan dus vereist, zoals Neth-ER voorzitter Henne Schuwer eerder betoogde. In het coalitieakkoord wordt wel gemeld dat gebruik gemaakt zal worden van het herstelfonds, maar de precieze uitwerking blijft onduidelijk. Neth-ER becijferde in een eerder stadium dat er ruim drie miljard euro aan directe en directe kennisinvesteringen in het herstelplan nodig zijn om bij te blijven bij andere lidstaten.
Einde van de ‘frugal four’?
Nederland staat tot op heden bekend als fiscaal zeer rechtlijnig. Met drie andere zuinige lidstaten vormde Nederland de ‘frugal four’. Het zal moeten blijken in hoeverre de geambieerde voortrekkersrol van Nederland in de EU aanleiding geeft tot een herziening van het Nederlandse standpunt. In ieder geval komen er op korte termijn twee begrotingskwesties aan die voor het kennisveld mogelijk verstrekkende gevolgen hebben. De eerste betreft het Eigenmiddelenbesluit. De Commissie heeft voorgesteld nieuwe inkomstenbronnen voor de EU te introduceren. Zonder extra eigen middelen dreigen tekorten die ook kunnen leiden tot toekomstige kortingen op EU-kennisprogramma’s. Het coalitieakkoord lijkt weinig uitdrukking te geven aan een nieuwe voortrekkersrol, aangezien de voorgestelde inkomstenbronnen als het aan de nieuwe regering ligt ‘in principe nationaal worden geïncasseerd’. Een andere aanstaande begrotingsdiscussie gaat over een herziening van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP). Dit moet de regels over de hoogte van begrotingstekorten en staatsschuld versoepelen. De nieuwe regering benadert een modernisering van het SGP ‘constructief’. De uitkomst van de begrotingskwesties is op dit moment nog ongewis, maar wat zeker is, is dat Nederland voldoende kansen heeft om nieuw elan in Europa te tonen.
Context
Met de beëdiging van de nieuwe bewindslieden door koning Willem-Alexander na de langste formatie ooit is kabinet-Rutte IV een feit. Robbert Dijkgraaf (D66), oud-KNAW-voorzitter, wordt de nieuwe minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Hij zal onder meer het beroepsonderwijs, het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek in zijn portefeuille hebben. Micky Adriaansens (VVD) wordt minister van Economische Zaken en Klimaat, terwijl Sigrid Kaag (D66) als minister van Financiën de Nederlandse schatkist zal beheren. Nieuw is de post digitalisering: die zal worden beheerd door staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66). Wopke Hoekstra (CDA) zal Nederland over de grens vertegenwoordigen als minister van Buitenlandse Zaken. Het primair en voortgezet onderwijs zal in handen zijn bij de nieuwe minister Dennis Wiersma (VVD). Liesje Schreinemacher (VVD) was tot voor kort Europarlementariër en verruilt Brussel voor Den Haag als nieuwe minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.
